Na warszawskiej Starówce odkryto średniowieczny fryz. Właśnie przeszedł konserwację

Zakończył się remont mieszkania komunalnego przy ul. Kanonia 10/12/14, a wraz z nim konserwacja unikatowego elementu. Jest nim odkryty latem ubiegłego roku ceglany fryz wykonany z palcówek, czyli średniowiecznych cegieł. To jedna z niewielu zachowanych oryginalnie części kamienicy prawie doszczętnie zniszczonej podczas powstania warszawskiego.

Kamienice przy ul. Kanonii wzniesiono w XVI wieku dla kanoników warszawskich. Zlokalizowane są na tyłach katedry św. Jana Chrzciciela, pomiędzy terenem dawnego cmentarza, a murem obronnym Starego Miasta. Przebudowane w XVII i XVIII wieku, zostały zniszczone w czasie powstania warszawskiego, razem z niemal całą Starówką. Z historycznych budynków zachowały się fragmenty ścian piwnicznych, w części nadziemnej wszystkie stropy uległy spaleniu. Zburzone były wszystkie ściany za wyjątkiem ściany frontowej kamienicy Kanonia 10 i niewielkiego fragmentu elewacji parteru kamienicy Kanonia 12. Przetrwały szczątkowo ściany graniczne pomiędzy poszczególnymi budynkami. Odbudowa kamienic była prowadzona w latach 1957-1959.

Odbudowa kamienic, rok 1958. Źródło: http://fortepan.hu

Na potrzeby zleconej przez Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków opinii w całym lokalu zostały wykonane odkrywki badawcze pozwalające na wskazanie stratygrafii, czyli chronologii przekształceń budowlanych oraz zmian w układzie przestrzennym lokalu dokonanych podczas odbudowy kamienic. Badania potwierdziły, że poza wewnętrzną ścianą z ceglanym fryzem i ścianą elewacyjną wszystkie inne ściany pomieszczenia są współczesne i pochodzą z czasów powojennych.

Pomieszczenie z fryzem przed i po konserwacji. Fot. UM Warszawa

Wykonane odkrywki potwierdziły również, że intrygujący ceglany fryz znajdujący się w jednym z pomieszczeń to historyczny element budowlany, zachowany i pozostawiony w miejscu w ramach powojennej odbudowy. Oryginalna jest dolna warstwa z pionowo ustawionych główek (tzw. rolka), która została wspornikowo wmurowana w ścianę. Cegły są w tym miejscu obtłuczone i pozbawione pierwotnych profili. Kolejne odkrywki nad górną warstwą fryzu, na styku ze ścianą, pozwoliły stwierdzić, że tutejsze cegły zostały przemurowane głęboko, na tej samej zaprawie co rolka. Noszą one wyraźne ślady spalenizny.

Fryz przed i po konserwacji. Fot. UM Warszawa

Niemal wszystkie cegły to tzw. „palcówki”, czyli średniowieczne cegły o wymiarach średnio 8x13x27 cm, murowane na jednolitej zaprawie piaskowo-wapiennej. Badany fryz ceglany jest więc autentycznym, historycznym elementem dekoracyjnym wnętrza budynku, niezniszczonym w trakcie wojny i zachowanym w czasie powojennej odbudowy. Jest to jedyne wewnątrz miejsce, poza piwnicami, gdzie widoczne są ceglane struktury wymurowane z historycznej cegły.

Kanonia w 1945 i obecnie. Fot. Tygodnik Stolica nr 03 (1415) 19.01.1975 i Mariusz Brzeziński/fotopolska.eu

Nadal pozostaje niewiadomą, jaką fryz pierwotnie pełnił funkcję, czy jest to fragment ściany pozostałej po przekształceniach związanych z likwidacją sklepienia, czy pozostałość podbudowy pod belki stropowe, czy też ściana została tak wybudowana, aby poszerzyć pomieszczenie poprzez pocienienie ściany i powrót górą do jej właściwej grubości.

Kamieniczki przy Kanonii w latach 20. XX w.  i dziś. Źródło: Cyfrowe Muzeum Narodowe i Google Maps

Remont pustostanu, prowadzony przez ZGN Śródmieście, stworzył okazję do przeprowadzenia prac konserwatorsko-restauratorskich fryzu, które BSKZ zlecił w zeszłym roku. Cegła fryzu była współcześnie spoinowana zaprawą cementową, a fugi pomalowane białą farbą. Prace polegały m.in. na oczyszczeniu powierzchni z kurzu, usunięciu współczesnej zaprawy cementowej, rekonstrukcji spoin zaprawami opartymi na spoiwie wapienno-trasowym, o odpowiednio dobranej porowatości i kolorystyce.

Źródło: UM Warszawa

Czytaj też: Architektura | Kamienica | Miasto | Warszawa | Architektura w Polsce