Weststadt Posen: wizjonerskie osiedle nazistów

Niemcy po zajęciu Poznania podczas II wojny światowej mieli w planach przebudowę miasta. Adolf Hitler podpisał dekret, który miał nadać Poznaniowi charakter modelowego, germańskiego miasta. Z wielkich planów udało się zrealizować małą część. Jest nią m. in. Weststadt Posen – dzielnica mieszkaniowa wzniesiona na terenie Jeżyc i Ogrodów.

Poznań znalazł się pod okupacją hitlerowską w 1939 roku. Już rok później miasto objęto rozkazem z samej góry, który dotyczył przekształcenia urbanistycznego oraz upoważniał do rozpoczęcia przebudowy Poznania. W 1940 roku Walter Bangert ukończył plan zagospodarowania dla stolicy ówczesnego Kraju Warty. Zakładał on przeznaczenie centrum miasta na potrzeby administracji, zaś osiedla mieszkaniowe powstałyby wokół centrum. Największe – Weststadt – miało objąć Grunwald, część Jeżyc i Ogrody.

Z całego projektu zrealizowano w latach 1941-1945 osiedle w rejonie ul. Szamarzewskiego, Galla Anonima i Dąbrowskiego. Była to jedna z największych realizacji mieszkaniowych w Poznaniu w czasach II wojny światowej. Przeznaczona była dla osiedlanych w mieście Niemców z innych części Rzeszy. Projekty architektoniczne poszczególnych budynków stworzył Rudolf Voltenauer. Budowniczym była spółdzielnia Neue Heimat, należąca do Niemieckiego Frontu Pracy. Całość osiedla reprezentuje formy tradycyjne, charakterystyczne dla architektury III Rzeszy. Założenie jest pozbawione monotonii – fasady są często cofane względem narożników, czy osi ulic, zastosowano też arkadowe aranżacje lokali handlowych i podcienia. Budynki mieszkalne cechują się prostą architekturą – elewacjami ze skromnym detalem i skośnym dachem pokrytym dachówką. Ze względu na realia wojenne budynki często stawiano jednak bez detali i zdobień na elewacji. Mieszkania w trzykondygnacyjnych domach były duże (trzy- i czteropokojowe), wyposażone w kuchnie i WC. Całość miała uzupełniać bogata zieleń.

Z osiedla, w myśl koncepcji Bangerta, miała wychodzić szeroka defiladowa aleja, którą miała zostać ulica Bukowska. Aleja przecinająca całe miasto na osi wschód-zachód zaczynałaby się na wielkim placu w obrębie Weststadt Posen, na którym stać miała Sala Zebrań (Festhalle). Byłaby to też główna oś komunikacyjna zespołu, gęsto obudowana pięcio- i sześciokondygnacyjnymi budynkami. Władze Poznania po II wojnie światowej nie przygotowały dla tego obszaru kompleksowego planu. Zrealizowany fragment Weststadt został dogęszczony zabudową w latach 50. i 60. XX wieku oraz na przełomie wieków XX i XXI. W ten sposób zniszczono pierwotne założenie urbanistyczne – zielone, duże podwórka zastąpiły bloki, garaże i drogi wewnętrzne. Do dodatkowej degradacji wizerunku poniemieckiej zabudowy przyczynili się sami mieszkańcy, którzy w ogromnej większości zupełnie zignorowali dawne podziały stolarki okiennej i drzwiowej. Spowodowało to chaos, a całość straciła dawny urok.

Jeżyce i Ogrody zgodnie z Weststadt Posen oraz dzisiejszy wygląd Jeżyc i Ogrodów. Białym obramowaniem zaznaczono budynki postawione zgodnie z planem. Źródło podkładu: Geopoz. Źródło grafik: “Czas na Poznań”, który przygotował rekonstrukcje na podstawie zachowanych materiałów.

Fragment zabudowy przed i po remoncie elewacji. Źródło: MOs810, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Weststadt jest jedną z pierwszych w Poznaniu szerszych koncepcji osiedlowych, ograniczonych nie tylko do grupy kilku bloków lub domów, ale tworzących terytorialny system sublokalny. Zakładano, że przejście z dwóch najdalszych punktów założenia zajmie nie więcej niż 5-7 minut. Osiedle ma wyjątkowo dobre proporcje obszarów wspólnych, a jego zagospodarowanie nie jest ani zbyt intensywne (ciasnota, brak stref rekreacyjnych lub zabawowych), ani zbyt luźne (przestrzenie niczyje). Teren pierwotnego planu Weststadt w większości pokryła zabudowa jedno- i wielorodzinna. Ponadto umieszczono tutaj kilka istotnych, większych budynków, jednak wyraźny chaos ma się nijak do uporządkowanych planów okupanta.

Źródło: czasnapoznan.pl

Zobacz też: Architektura | Urbanistyka | Historia | Poznań | Ciekawostki