Gotycki zamek w Królewcu był – obok miejscowej katedry – jednym z symboli miasta. Jego początki sięgały XIII w. Posiadłość została strawiona w 1944 r. przez pożary powstałe w następstwie bombardowań Królewca. Dalsze zniszczenia nastąpiły w czasie zdobywania miasta przez Armię Czerwoną w 1945 r., a dzieła totalnej destrukcji dokonano w latach 60. podczas wysadzenia ruin w powietrze. Na miejscu zburzonego zamku postawiono Dom Sowietów. Monumentalna konstrukcja miała przyćmić zabytkowy zamek i być symbolem radzieckiej dominacji w całym obwodzie.
W czasach pruskich w okolicy znajdował się gród. Z biegiem lat zamek był wielokrotnie rozbudowywany m.in. w XVI i XVIII w. Po inkorporacji Prus Królewskich do Polski zamek był od 1457 r. siedzibą wielkiego mistrza krzyżackiego, a od 1525 r. książąt pruskich.
Królewiec w połowie XIX w. Fot. Theodor v. Kobbe und Wilhelm Cornelius: Wanderungen an der Nord- und Ostsee. Band 2: Ostsee (von W. Cornelius), Leipzig 1842
Przed II wojną światową w części zamku umieszczono muzeum. W czasie wojny przechowywano tu zrabowaną z Carskiego Sioła Bursztynową Komnatę. Następnie w obawie przed zniszczeniem bezcenne arcydzieło zostało zapakowane do skrzyń i umieszczone w zamkowych podziemiach. To ostatnia pewna wiadomość na temat jego losów. Podejrzewa się, że komnata mogła spłonąć w pożarze gmachu lub zostać wywieziona w nieznanym kierunku. Zamek królewiecki został całkowicie strawiony przez pożary w następstwie bombardowań Królewca, przeprowadzonych przez lotnictwo w sierpniu 1944 r. Zmasowane ataki przetrwały tylko grube mury zewnętrzne. Dalsze zniszczenia nastąpiły w czasie zdobywania miasta przez Armię Czerwoną w kwietniu 1945 r. Wiekowe piękne miasto niemal przestało istnieć.
Królewiec w latach 20. i w 2019 r. Fot. Adam Kraft, Rudolf Naujok: Ostpreußen. Ein Bildwerk mit 220 Fotos. Würzburg 2002, ISBN 3-88189-444-6, Abb. 7 i Slavic World
W wyniku powojennych postanowień poczdamskich Królewiec został przyłączony do ZSRR, a w 1946 r. przemianowany na Kaliningrad. Ruiny dawnej krzyżackiej posiadłości były stopniowo rozkradane w celu pozyskania budulca dla odradzającego się miasta. Brak zabezpieczenia i negatywny wpływ warunków atmosferycznych przyspieszały degradację. W latach 50. wysadzono grożącą zawaleniem wieżę, a następnie w latach 60. w kilku etapach usunięto pozostałe mury. Wysadzono je na rozkaz Leonida Breżniewa, gdyż były uznawane za symbol pruskiego militaryzmu i dominacji. Na miejscu zburzonego zamku postawiono Dom Sowietów jako siedzibę administracji obwodowej i symbol władzy radzieckiej. Budowa betonowego kolosa rozpoczęła się w 1970 r. i nigdy nie została ukończona. Prace wstrzymano, kiedy okazało się, że wzniesiony został na niestabilnym gruncie i na gruzach zamkowych piwnic, które nie zostały dokładnie przebadane przez archeologów.
Zamek w Królewcu, ilustracja z ok. 1897 r. i ruiny przed wysadzeniem w latach 60. Fot. z zasobów Biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych i Public domain, via Wikimedia Commons
Od upadku ZSRR planowana była rewitalizacja śródmieścia Królewca i odbudowa zamku, na czym szczególnie zależało władzom miejskim. Miała się odbywać z funduszy rosyjskiego ministerstwa kultury, a plan odbudowy poparł prezydent Władimir Putin podczas swojej wizyty w Królewcu w 2005 r. Ostatecznie władze wycofały się z tych planów. W kolejnych latach na terenie, gdzie znajdowały się ruiny zamku, prowadzono prace wykopaliskowe, finansowane przez niemiecki tygodnik „Der Spiegel”. W trakcie wspomnianych prac odkryto historyczne pamiątki, m.in. natrafiono na srebrną skrzynkę, zawierającą medale i monety.
Po latach braku pomysłu na nieukończony i opuszczony Dom Sowietów władze obwodowe zapowiedziały kapitalny remont budynku, ale z powodu krytycznego stanu wielu jego elementów zdecydowano o rozbiórce i odbudowie w zmodyfikowanej formie. Prace rozpoczęły się w maju 2023 r., a ich zakończenie zaplanowano na lato 2024 r.
Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej od 9 maja 2023 roku zaleca używanie historycznej polskiej nazwy „Królewiec” i „obwód królewiecki” zamiast „Kaliningrad” i „obwód kaliningradzki”.
Źródło: historia-wyzynaelblaska.pl, podroze.gazeta.pl
Czytaj też: Architektura | Historia | Rosja | Ciekawostki | Urbanistyka
Temat: Zamek w Królewcu był symbolem miasta. Ustąpił miejsca radzieckiemu gmachowi
