Brama Mostowa, zwana także basztą Mostową, to jeden z najbardziej oryginalnych zabytków warszawskiej Starówki. Pierwotnie miała służyć do kontrolowania przejeżdżających przez Most Zygmunta Augusta, który był pierwszą stałą przeprawą przez Wisłę w stolicy. Zabytek był kilkakrotnie przebudowywany i rozbudowywany, a także pełnił rozmaite funkcje. Na szczęście udało mu się przetrwać do naszych czasów i obecnie mieści się tam Teatr Stara Prochownia.
Późnogotycka wieża bramna została wzniesiona w latach 1581–1582 z fundacji Anny Jagiellonki na przyczółku drewnianego mostu Zygmunta Augusta. Był to budynek z cegły na planie prostokąta, z ostrołukową bramą przejazdową i strzelnicami. W 1603 roku, w związku ze zniszczeniem mostu przez krę, budynek utracił swoją pierwotną funkcję i został przeznaczony na prochownię.
Fot. whiteMAD/Mateusz Markowski
Za panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wybudowano nową prochownię, a starą w 1767 przekształcono w więzienie i nazwano Domem Kary i Poprawy. Wówczas obiekt rozbudowano w stylu klasycystycznym. Następnie przebudowany obiekt pełnił funkcje mieszkalne. W czasie powstania warszawskiego w 1944 roku wieża stanowiła bastion obrony Starego Miasta od strony Wisły. Budynek został spalony i poważnie uszkodzony. Brama Mostowa wraz z budynkiem więzienia zostały odbudowane w latach 1961–1965 według stanu z II połowy XVIII w. Przywrócono pierwotny wygląd, m.in. odtworzono gotycki łuk bramny w elewacji wschodniej. W latach 2010–2012 wyremontowano piwnice obiektu włączając go do Szlaku Kulturalnych Piwnic Starego Miasta.
Budynek w 1939 roku i obecnie. Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie i whiteMAD/Mateusz Markowski
Budynek w 1945 roku i obecnie. Źródło: Warszawa 1945 Emilia Borecka & Leonard Sempoliński Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1975 i whiteMAD/Mateusz Markowski
Baszta Mostowa, stan z 1954 i 2023 r. Starsze zdjęcie pochodzi z tygodnika Stolica nr 32 (1026) 06.08.1967 fot. W. Krzyżanowska, nowsze – whiteMAD/Mateusz Markowski
Widok z murów miejskich na basztę w latach 50. XX w i współcześnie. Źródło: Muzeum Warszawy i whiteMAD/Mateusz Markowski
Źródło: storymaps.arcgis.com
Czytaj też: Architektura | Kamienica | Miasto | Warszawa | Architektura w Polsce
