Śródmieście Warszawy było jednym z najbardziej zniszczonych obszarów w całej stolicy. To tam rozgrywały się ciężkie walki, tam dochodziło do krwawych egzekucji i tam chowano powstańców w prowizorycznych mogiłach. Pomimo tak wielkich zniszczeń zachowało się w okolicy kilka wartych uwagi budowli. Jedną z nich jest dawny budynek Banku Towarzystw Spółdzielczych, będący czołowym przykładem architektury wczesnego modernizmu w Polsce. Pewne wydarzenie sprawiło, że Dom Pod Orłami w Warszawie wyraźnie zapisał się na kartach historii.
Dom Pod Orłami w Warszawie to jeden z najlepiej zachowanych i najpiękniejszych budynków w tej części miasta. Został wybudowany w latach 1912–1917 w miejscu prosektorium i kaplicy pogrzebowej Szpitala Dzieciątka Jezus jako budynek Banku Towarzystw Spółdzielczych. Autorem projektu gmachu był Jan Heurich a orły wieńczące narożniki zaprojektował Józef Zygmunt Otto.
Budynek został dotkliwie uszkodzony w 1944 roku. Podczas powstania warszawskiego na skwerze przed gmachem znajdował się prowizoryczny cmentarz powstańczy, częściowo zniszczony jeszcze w czasie powstania.
Gmach w latach przedwojennych.
Dom Pod Orłami został odbudowany w latach 1948–1950 i przy okazji rozbudowany w stronę ul. Sienkiewicza według projektu Barbary Brukalskiej, zajmując obszar przedwojennego Teatru Nowoczesnego. Podczas remontu zostały usunięte metalowe płyty zdobiące fasadę, wejście przeniesiono z narożnika pod prawym orłem na środek fasady, a także w tym samym narożniku zbudowano klatkę schodową – wcześniej znajdowały się tam pokoje. W budynku ulokowano centralę Narodowego Banku Polskiego.
O budynku Pod Orłami głośno zrobiło się z uwagi na jeden z największych w okresie PRL-u napadów przed mającym tu wówczas siedzibę III Oddziałem Narodowego Banku. 22 grudnia 1964 r. około godz. 18:30 pod budynek podjechał samochód marki Warszawa, przewożący przedświąteczny utarg z Centralnego Domu Towarowego (obecny Smyk) . W aucie znajdowali się kasjerka oraz dwaj wartownicy. Gdy wysiedli z pojazdu nagle pojawili się napastnicy i oddali w ich kierunku kilka strzałów. Nieustaleni do dziś sprawcy zastrzelili dwóch strażników, a ich łupem padło ponad 1,3 mln złotych.
Dom Pod Orłami w Warszawie w latach przedwojennych i obecnie.
Rok 1937 i 2022.
Obecnie budynek jest siedzibą Krajowej Rady Spółdzielczej, Muzeum Historii Spółdzielczości w Polsce oraz oddziału banku Pekao SA. W 2021 roku Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, profesor Jakub Lewicki ukarał właściciela za prowadzenie bez pozwolenia konserwatorskiego robót budowlanych w tzw. sali operacji i wymierzył mu karę w wysokości 500 tys. zł. Właścicielem obiektu jest Krajowa Rada Spółdzielcza, która obecnie wynajmuje część przestrzeni m.in. firmie Grupa CK z Piaseczna. Firma postanowiła zaaranżować wynajmowaną przestrzeń na lokal bankietowo-eventowy. Na prace było wymagane pozwolenie konserwatorskie. Nikt jednak, ani właściciel, ani najemcy, nie zapytali o zgodę konserwatora zabytków. Posiadacz obiektu bez pozwolenia dokonał demontażu lad wraz z cokołami kamiennymi, wykładziny, parkietu oraz wylał wylewkę samopoziomująca. Prowadzone prace budowlane doprowadziły do bezpowrotnej utraty oryginalnej substancji zabytkowej obiektu posiadającego dużą wartość historyczną. Od decyzji zostało złożone odwołanie, lecz 15 marca 2021 Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wydał decyzję o przywróceniu do poprzedniego stanu zdewastowanej sali operacyjnej. Budynek przy ulicy Jasnej 1 zwany “Domem Pod Orłami” jest wpisany do rejestru zabytków decyzją z dnia 20.11.1968 r. pod numerem A-675.
Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z polskimi zabytkami! To może Cię zainteresować:
– PERŁA WARSZAWSKIEGO KLASYCYZMU – PAŁAC NA WYSPIE W ŁAZIENKACH KRÓLEWSKICH
– PAŁAC BLANKA W WARSZAWIE – REZYDENCJA STOŁECZNEJ BURŻUAZJI
– UTRACONE ZABYTKI: KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ALEKSANDRA NA PLACU TRZECH KRZYŻY W WARSZAWIE
Czytaj też: Warszawa | Zabytek | Architektura
Temat: Dom Pod Orłami w Warszawie. Modernistyczny gmach z kryminalną historią.
Źródła: warszawa1939.pl, polskaniezwykla.pl, architekturaibiznes.pl, fotopolska.eu., domena publiczna
