Dawny Dom Sierot na Jaktorowskiej – miejsce wielkich zasług Janusza Korczaka

Dom Sierot wybudowano z inicjatywy Towarzystwa “Pomoc dla Sierot” przy ulicy Krochmalnej 92 (obecnie ul. Jaktorowska 6) w Warszawie. Budynek zaprojektowany przez architekta Henryka Stiefelmana oddano do użytku w 1912 roku. Wówczas Henryk Goldszmit, znany szerzej jako Janusz Korczak – dyrektor nowo wybudowanego Domu Sierot i Stefania Wilczyńska – naczelna wychowawczyni, wprowadzili tam pierwszych wychowanków – 85 dzieci żydowskich.

Obiekt powstał ze składek społecznych zebranych wśród Żydów warszawskich przez Towarzystwo „Pomoc dla Sierot”, które powołało Komisję Budowlaną pod przewodnictwem doktora Izaaka Eliasberga. Projekt budynku powstał w wyniku ogłoszenia konkursu. W połowie 1911 roku zatwierdzono plany Domu Sierot, autorem projektu był inż. Henryk Stifelman – znany architekt, autor wielu warszawskich budynków zaprojektowanych w stylu modernistycznym. Jeszcze tego samego roku położono kamień węgielny.

7 października 1912 roku Janusz Korczak – jako dyrektor Domu Sierot, i Stefania Wilczyńska wprowadzili tam pierwsze dzieci, choć prace wykończeniowe jeszcze trwały. Oficjalne otwarcie placówki, rozpoczęte nabożeństwem i przemową kaznodziei Wielkiej Synagogi na Tłomackiem dr Samuela Abrahama Poznańskiego, z udziałem licznych gości odbyło się rok później. Budynek był przeznaczony na przyjęcie 106 dzieci.

Dom Sierot niedługo po wybudowaniu i obecnie. Fot. Pamiętnik “Pomoc dla sierot” – 1914 i whiteMAD/Mateusz Markowski

Nowy gmach posiadał cztery kondygnacje. Na parterze mieściła się duża sala rekreacyjna pełniąca również funkcję jadalni. Obok ulokowano klasy i kancelarię. Na piętrach znajdowały się sypialnie wychowanków oraz pokój Stefanii Wilczyńskiej, która razem z Korczakiem kierowała Domem Sierot bez pobierania wynagrodzenia. Korczak mieszkał do 1932 roku na strychu w pokoju ukrytym za charakterystyczną mansardą. Pomieszczenia sanitarne wyłożono terakotą i płytkami, natomiast podłogi w reszcie budynku dębowymi parkietami. Na dachu położono dachówkę holenderską.

Dom Sierot około 1920 i w 2024 r. Źródło: jimbaotoday.de i whiteMAD/Mateusz Markowski

Sierociniec był placówką koedukacyjną. Korczak wdrażał tam nowatorskie metody pedagogiczne. Dzieci miały własny samorząd, swoje opinie wyrażały na zebraniach i na łamach gazetki. Jesienią 1940 r., po utworzeniu warszawskiego getta, Niemcy nakazali przenieść sierociniec. Wówczas Korczak znalazł nowe pomieszczenie przy ul. Chłodnej 33 w budynku Państwowej Szkoły Handlowej Męskiej im. J. i M. Roeslerów. Kolejna przeprowadzka nastąpiła jesienią 1941 roku. Dom Sierot przeniósł się wówczas na ul. Sienną 16 do budynku Związku Zawodowego Pracowników Handlowych, Przemysłowych i Biurowych m. st. Warszawy.

Dom około 1935 i w 2024 r. Źródło: Centralna Baza Judaików http://judaika.polin.pl/dmuseion i whiteMAD/Mateusz Markowski

Latem 1942 r. Janusz Korczak, Stefania Wilczyńska i ich wychowankowie zostali przepędzeni z Siennej na Umschlagplatz, skąd wywieziono ich do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Treblince i zamordowano. W 1943 r. dom zajęły instytucje niemieckie i zapewne dzięki temu budynek w większości ocalał. Po wojnie obiekt wyremontowano lecz bez rekonstrukcji poddasza, gdzie znajdował się pokój Korczaka z charakterystycznym półokrągłym oknem.

Odbudowa Domu Sierot przy ulicy Krochmalnej 92 przeznaczonego na szkołę partyjną Polskiej Partii Socjalistycznej w Warszawie. Rok 1948 i 2024. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl/ i whiteMAD/Mateusz Markowski

Odbudowany dom zmieniał lokatorów, m.in. znalazła się w nim szkoła dziennikarska. W 1957 roku zdecydowano się przeznaczyć go, po gruntownej przebudowie, ponownie na instytucję opiekuńczo-wychowawczą – Dom Dziecka nr 2 im. J. Korczaka. Znajduje się tam również Korczakianum – pracownia, która gromadzi, bada, udostępnia i popularyzuje materiały dokumentujące spuściznę życiową słynnego pisarza, lekarza, pedagoga i działacza społecznego. Na dziedzińcu stoi popiersie patrona dłuta Xawerego Dunikowskiego, odsłonięte w 1979 roku.

Źródło: Korczakianum, sztetl.org.pl

Czytaj też: Zabytek | Warszawa | Architektura w Polsce | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie