Dwór Artusa w Gdańsku: reprezentacyjny symbol dawnej potęgi miasta

Dwór Artusa w Gdańsku to jeden z najbardziej reprezentacyjnych zabytków położonych przy tzw. Trakcie Królewskim. Stanowi również jedno z najpiękniejszych wnętrz Europy. Jego patron, król Artur, to postać z mitu o władcy Brytów leżącego u podstaw kultury anglosaskiej, ale również kultury rycerskiej średniowiecznej Europy. Początki budynku sięgają XIV w. Na przestrzeni lat dwór rozwijał się i przechodził modernizacje, które pozwalały zachować jego reprezentacyjną architekturę. Stan ten trwał do 1945 r., czyli do największej katastrofy w tysiącletnich dziejach Gdańska.

Wspólna nazwa Dworów Artusa pochodzi od imienia legendarnego wodza Celtów Artura (V i VI w. n.e.). Dla ówczesnych ludzi był on wzorem cnót rycerskich a Okrągły Stół, przy którym zasiadał ze swoimi dzielnymi rycerzami, symbolem równości i partnerstwa. Podobne nadbałtyckie dwory powstały m.in. w Toruniu, Chełmnie, Elblągu, Braniewie, Królewcu, Rewalu, Rydze i Stralsundzie.

Dwór Artusa obecnie. Fot. www.hrs.com/pl/hotel/gdansk-229096

Nazwa gdańskiego budynku „curia regis Artus” czyli „królewski dwór Artusa”, wzniesionego w latach 1348-1350, pojawiła się pierwszy raz w 1357 r. Dwór Artusa wybudowało Bractwo św. Jerzego, które skupiało tzw. junkrów (rycerzy) pochodzących z bogatych rodzin niemieckich. Stowarzyszenie od początku starało się zachowywać elitarność, żądało od swych członków szlacheckiego pochodzenia i takie same wymagania stawiało gościom Dworu Artusa. W dworze nie brakowało rozrywek, jak np. maskarady, gry zręcznościowe, koncerty czy sztuka cyrkowa. Dwór Artusa przyjmował z czasem rolę oficjalnego domu kupieckiego.

Dwór Artusa w 1895 i 2017 r. Fot. Źródło: muzeumpomorza.pl i www.hrs.com/pl/hotel/gdansk-229096

Pierwsza wielka katastrofa budynku wydarzyła się w latach 1476 i 1477, kiedy spłonął doszczętnie pociągając za sobą liczne ofiary śmiertelne. Rada Miasta doceniając rolę budynku w życiu publicznym, podjęła decyzję o jego odbudowie na własny koszt. Obiekt otrzymał nową fasadę, raz jeszcze przekształconą w 1617 r. przez Abrahama van den Blocke. Budynek ozdobiono wspaniałymi posągami starożytnych bohaterów, powyżej alegoriami siły i sprawiedliwości, a na szczycie posągiem Fortuny. Po obu stronach portalu umieszczono medaliony z popiersiami Zygmunta III Wazy oraz jego syna, wtedy jeszcze królewicza Władysława.

Budynek od strony ul. Chlebnickiej w 1901 r. i obecnie. Źródło: Muzeum Gdańska i Yanek/fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

Po odbudowie wpływy Bractwa św. Jerzego zostały niemal zupełnie wyparte, utraciło ono prawo własności dworu zachowując jedynie honorowe pierwszeństwo w czasie uroczystości. Najistotniejsze zmiany polegały na utworzeniu kolejnych stowarzyszeń, które stały się współgospodarzami tego miejsca. Od 1530 r. dwór nie był wyłącznie siedzibą bractw. Stał się miejscem otwartych rozpraw sądowych, które musiały odbywać się w jawnym trybie, a Wielka Hala znakomicie nadawała się do tego celu.

Zabytek w 1928 i 2017 r. Źródło: Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej i Аимаина хикари, CC0, via Wikimedia Commons

Od XVII w. wojny i epidemie pustoszyły miasto zmieniając sposób życia jego mieszkańców. Dwór wielokrotnie zamykano i otwierano z zamiarem powrotu do dawnego przeznaczenia. Okazało się jednak, że było to już niemożliwe. W 1742 r. Rada podjęła decyzję o przekształceniu dworu w giełdę. Niezwykle okazały gmach zyskał nową funkcję, stając się ponownie centrum życia. Jednak poza regularnymi sesjami giełdowymi, życie w Wielkiej Hali przeplatało się z uroczystymi wizytami monarchów, znaczącymi wydarzeniami kulturalnymi i spotkaniami międzynarodowymi. Wnętrza wówczas przeorganizowano, zachowując w nich dzieła sztuki, fundowane przez braci od paru stuleci. W latach 30. XX w. miała miejsce wymiana neogotyckich okien na nowe, wzorowane na historycznych.

Dwór Artusa w 1948 i obecnie. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl/ i Andrzej Otrębski, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Dwór Artusa został uszkodzony podczas działań Armii Czerwonej w 1945 roku. Główny proces odbudowy i rewaloryzacji rozpoczęto w latach 1949-1952 i trwał przez kolejne dekady. Aktualnie to wyjątkowe miejsce stanowi częściową rekonstrukcję z elementów ewakuowanych z miasta przed nadejściem frontu. Dotyczy to zarówno architektury jak i wyposażenia. Do wnętrza wróciły zachowane oryginalne zabytki, a brakujące zastąpiono rekonstrukcjami (elementy plastyczne) i wielkoformatowymi wydrukami (obrazy). Wystrój wnętrza dworu pełen jest nawiązań i kulturowych odwołań do legend i mitów zarówno antycznych, jak i średniowiecznych.

Wielka Sala w 1920 i 2019 r. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg Gyddanyzc,CC0, via Wikimedia Commons

Budynek składa się z jednej bardzo obszernej sali w stylu gotyckim. Jej ściany pokryto boazeriami i fryzami o tematyce mitologicznej i historycznej. Wrażenie przepychu uzupełniały bogato zdobione meble oraz liczne obrazy. Salę upiększały także rzeźby, gobeliny, modele okrętów, zbroje, tarcze herbowe oraz klatka z egzotycznymi ptakami. Najstarszym elementem wyposażenia jest rzeźba świętego Jerzego zabijającego smoka (1481–1487). Ozdobą, która także przyciągała uwagę, jest jedenastometrowy piec o masie 13 ton, dzieło Georga Stelznera, wymurowany w latach 1545–1546. Wyłożony jest 520 kaflami, przedstawiającymi portrety najwybitniejszych władców europejskich.

24 lutego 1967 r. budynek został wpisany do rejestru zabytków. Od 1989 roku w budynku rozpoczął działalność oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, a wnętrze dworu udostępniono zwiedzającym.

Źródło: muzeumgdansk.pl, gdansk.pl

Czytaj też: Architektura w Polsce | Elewacja | Zabytek | Historia | Gdańsk