Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie zaprojektowane zostało przez pracownię Nizio Design International. Budowane od lat miejsce pamięci zostało oficjalnie otwarte.
Budynek ma nieoczywistą formę. Wygląda jak ciąg ustawionych chat z dwuspadowymi dachami, które zostały poprzecinane. Ten ciąg symbolicznych chat ma niepokojącą formę. Poszczególne segmenty zderzają się ze sobą, rozpadają się, jak po kataklizmie, trzęsieniu ziemi czy pożarze. Rzeźbiarska bryła Mauzoleum, zaprojektowana przez Nizio Design International to architektoniczny pomnik pamięci; symbol pacyfikacji dokonanych w Michniowie i innych polskich wsiach w 1943 roku, podczas II wojny światowej. Po blisko 13 latach od powstania projektu, 12 lipca 2021 roku, Mauzoleum zostało oficjalnie otwarte w 78. rocznicę pacyfikacji Michniowa – w Dniu Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej.
Budynek Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie to architektoniczna forma upamiętnienia. Bryła odzwierciedla proces destrukcji, niszczenia, który zainspirował Mirosława Nizio, szefa pracowni Nizio Design International do stworzenia tej rzeźbiarskiej formy. Mauzoleum na pierwszym planie przypomina wiejską chatę. Pierwsza, kompletna część budynku to Dom Ciszy. Kolejne segmenty oddają dramaturgię procesu, który doprowadził do zachwiania pewnego ładu świata: bryła ulega degradacji, zniszczeniu, jak po podpaleniu. W strukturze betonu, z którego jest wykonana pojawiają się przełamania, przecięcia, rozdarcia, które budują emocje i napięcie. Zarówno architektura, jak i wnętrze Mauzoleum oraz jego wystawa stała są silnie zainspirowane przez historyczne wydarzenia i dramatyczne skutki pacyfikacji; są symbolem represji, jakie dotknęły ponad 800 polskich wsi w trakcie II wojny światowej i okupacji nazistowskiej oraz sowieckiej.
Projekt Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie powstał w 2009 roku. Zespół kierowany przez Mirosława Nizio zdobył wówczas pierwszą nagrodę w konkursie ogłoszonym przez inwestora – Muzeum Wsi Kieleckiej.
Oglądając archiwalne zdjęcia przedwojennej wsi Michniów: chat, mieszkańców, sceny z codziennego życia czuliśmy, że obcujemy z czymś pełnym, kompletnym, z naturalnym rytmem życia. Z kolei przeglądając fotografie z pacyfikacji z 1943 roku, widząc ludzkie dramaty, śmierć, płonące chaty, dotknęliśmy bolesnej historii, doświadczyliśmy emocji towarzyszących gwałtownemu przerwaniu linii życia. Odczuliśmy tę wszechobecną i narastającą destrukcję. Ten proces był impulsem do zaprojektowania bryły i ekspozycji – wspomina Mirosław Nizio.
Całkowita powierzchnia obiektu ma 16 000 m kw. Formę budynku zdeterminowały rzeźbiarskie inspiracje oraz troska o spójności projektowanej architektury z narracją historyczną. Monolityczną bryłę Mauzoleum tworzy 11 segmentów. Wkraczając na teren założenia zwiedzający trafia najpierw do pięciu segmentów zamkniętych. Część rzeźbiarska, zdegradowana jest otwarta na przyrodę, niebo i krajobraz, zmienia się – czasem gwałtownie – wraz ze zmianą warunków atmosferycznych. Przez przeszklenia oraz rozprucia w konstrukcji widoczne są otaczające budynek modrzewiowe krzyże, których kształt i symbolika zainspirowała formę przepruć. Pełna ekspresji architektura i celowa, postępująca degradacja bryły tworzy unikatowy nastrój miejsca.
Poprzez pęknięcia między segmentami do wnętrza budynku dostaje się światło. Zależnie od pory dnia i roku, modeluje ono przestrzeń wystawy stałej, umieszczonej w zamkniętych i otwartych częściach budynku. Detale architektoniczne i scenograficzne są zaprojektowane tak, by potęgować także odczucia zmysłowe. Na betonie, chłodnym i ascetycznym materiale, z którego wykonana jest bryła, zauważalny jest symboliczny odcisk słojów drewna. Beton patynuje. Upływ czasu i siły natury wpłynęły na jego fakturę i barwę. Struktura ściany i dachu oraz stalowe elementy noszą ślady działania wody, pyłu, ziemistego kurzu. To sprawia, że bryła jeszcze silniej zespala się z otoczeniem i zakorzenia się w kontekście miejsca.
Wystawa stała Mauzoleum zajmuje powierzchnię ok. 1 700 m kw. Narratorami opowiadającymi o skutkach pacyfikacji są tutaj ofiary i ludzie stojących za rozkazami. Przechodząc przez kolejne części obiektu, zwiedzający docierają do zgliszczy. Beton, czarna stal, drewno ze starych chat i stodół, które sprowadzono na potrzeby budowy z okolicznych wsi, to materiały dominujące we wnętrzu Mauzoleum, a jednocześnie stanowiące nośnik dla ekspozycyjnej narracji. Na ekspozytorach prezentowane są zdjęcia i dokumenty historyczne, multimedia. Widz odczuwa wypełniający wnętrze, niepokojący zapach stali i sczerniałego, opalanego drewna. Wszystko działa tu na zmysły zwiedzających. Wielkoformatowe rzeźbiarskie obiekty o nieregularnych kształtach przypominających zgliszcza chat, to jeden z elementów prezentacji muzealnego contentu. Na część obiektów nałożono blachy z czarnej stali z nadrukami poświęconymi historii pacyfikacji.
Pracownia Nizio Design International jest generalnym projektantem Mauzoleum. Zespół Mirosława Nizio odpowiada za projekt architektury, projekt wnętrz i zagospodarowania terenu – w fazie koncepcyjnej, budowlanej i wykonawczej. A także za nadzór nad projektem od rozpoczęcia aż do momentu zakończenia realizacji. Pracownia sprawowała także nadzór autorski nad realizacją. Mirosław Nizio nadzorował prace nad scenografią i projektem graficznym wystawy stałej.
Czytaj też: Historia | Muzeum | Kultura | Beton | whiteMAD na Instagramie
fot. Marcin Czechowicz
