Miejsca, których już nie ma. Wielka Synagoga w Gdańsku.

Wielka Synagoga w Gdańsku była największą świątynią żydowską w ówczesnym Wolnym Mieście Gdańsk. Jej budowa trwała od 1885 do 1887 roku. Znajdująca się w Śródmieściu przy ówczesnej Reitbahnstrasse (obecnie ulica Wojciecha Bogusławskiego) została rozebrana przez nazistów w maju 1939 roku, a więc jeszcze przed rozpoczęciem drugiej wojny światowej. 

Historia gdańskiej synagogi

Gdańska Synagoga została sfinansowana przez pięć zjednoczonych gmin reformowanych: Winnicy, Wrzeszcza, Szopy, Starych Szkotów i ul. Szerokiej. Już od początku zakładano, że budowla ma być majestatyczna i bogato zdobiona. Ówczesne władze Gdańska zainteresowane były reprezentacyjnym charakterem obiektu, mającego wpisywać się w prestiżowy charakter Śródmieścia. Początkowo chciano, aby synagogę osadzić w głębi działki, tak by jej gmach był zasłonięty przez budynki administracyjne. Nadburmistrz Leopold von Winter wraz z miejskim architektem odrzucił plan zlokalizowania jej w głębi parceli i zasłonięcia budynkiem administracyjnym, oświadczając, że „Żydzi nie muszą ukrywać swojej świątyni”.

Otwarcie Wielkiej Synagogi w Gdańsku miało miejsce 15 września 1887 roku. Uroczyste otwarcie przeprowadzone zostało przez gdańskiego rabina Kossmana Wernera, który wygłosił uroczyste przemówienie przed władzami miasta oraz wiernymi. Następnie do synagogi wniesiono zwoje Tory ze śródmiejskiej Starej Synagogi, które umieszczono w Aron ha-kodesz, i zapalono wieczne światło. Pierwsze nabożeństwo odbyło się 8 grudnia 1887 roku.

W 1933 roku, wraz z dojściem do władzy nazistów, Wielka Synagoga w Gdańsku stałą się solą w oku hitlerowskich władz. Przy synagodze utworzono wartę strzegącą jej murów przed nazistowskimi bojówkami. Dzięki temu synagoga ocalała aż do 1939 roku, mimo że próbowano ją dwa razy zniszczyć i podpalić. Zarząd gminy obawiając się kolejnych napadów sprzedał wyposażenie synagogi; organy sprzedano do Krakowa, świeczniki do Warszawy, ławy zborowi ewangelickiemu w Nowym Porcie, archiwum do Jerozolimy, a zbiory judaików wywieziono do Ameryki (pozostają tam do dnia dzisiejszego). Zbiory bogatej biblioteki wywieziono do Wilna.

Na początku 1939 roku synagoga została sprzedana Senatowi Wolnego Miasta Gdańska. 15 kwietnia 1939 roku w synagodze odbyło się ostatnie nabożeństwo szabatowe. Wkrótce została otoczona drewnianym płotem, na którym powieszono napis: Komm lieber Mai und mache von Juden uns jetz frei, który znaczy Przybądź kochany maju i uwolnij nas od Żydów. W dniu 3 maja 1939 roku władze nazistowskie przystąpiły do rozbiórki synagogi.

Wielka Synagoga w Gdańsku – architektura

Wielka Synagoga w Gdańsku została wybudowana w stylu neorenesansowym, na planie wydłużonego prostokąta. Była jednym z najbardziej charakterystycznych budynków w Gdańsku, posiadała wielką kopułę z latarnią oraz dwie małe wieżyczki nakryte hełmami. Pośrodku ściany frontowej znajdowało się witrażowe okno z rozetą. Wszystkie iglice hełmów były osadzone ażurowymi gwiazdami Dawida.

Przestronne wnętrze synagogi posiadało sklepienie żaglowe, z którego zwisały ogromne żyrandole. Mogło pomieścić nawet 2000 osób, sala główna znajdowała się centralnie pod wielką kopułą. We wschodniej ścianie w półokrągłej apsydzie umieszczono Aron ha-kodesz (arkę), ustawiony na podwyższeniu, zasłonięty bogato haftowanym parochetem. Nad arką znajdowały się tablice Dekalogu trzymane przez dwa lwy. Za arką znajdowały się wielkie organy z chórem synagogalnym, który mógł pomieścić 100 osób. Zaraz przy podwyższeniu umieszczono bimę. Wzdłuż murów bocznych i ponad zachodnim wejściem znajdowały się masywne, arkadowe galerie dla kobiet, wsparte na wielobocznych filarach; mogły pomieścić 300 osób. W sali głównej znajdowały się dwa rzędy ław które mogły pomieścić 1600 osób. Ściany były pomalowane motywami roślinnymi, geometrycznymi oraz wersetami biblijnymi. Cała synagoga posiadała elektryczne ogrzewanie oraz oświetlenie.

Miejsce gdzie stała Wielka Synagoga obecnie

Obecnie miejsce gdzie znajdowała się synagoga jest w dużej mierze niezagospodarowane. Pojawiały się nierealne pomysły, żeby odbudować Wielką Synagogę. Teren po synagodze został podzielony pomiędzy trzy instytucje. Na większości terenu został zbudowany Gdański Teatr Szekspirowski, pozostałe skrawki terenu otrzymała gmina żydowska oraz Urząd Ochrony Państwa. Z inicjatywy Mieczysława Abramowicza w powierzchni placu, na którym znajdowała się Wielka Synagoga, odtworzono (innym kolorem kostki) nieistniejący zarys jej ścian. 8 października 2018 prezydent Gdańska w miejscu, w którym do 1939 znajdowała się synagoga, dokonał odsłonięcia jej makiety w skali 1:70, wykonanej przez Michała Wysockiego.

Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z polskimi zabytkami! To może Cię zainteresować: 

– MIEJSCE Z HISTORIĄ: PLAC ZBAWICIELA W WARSZAWIE
– KRÓL WARSZAWSKICH PRZEPRAW: MOST KSIĘCIA JÓZEFA PONIATOWSKIEGO
– NIEISTNIEJĄCE ZABYTKI: CZERWONY PAŁAC BRANICKICH W WARSZAWIE
– PERŁY PRZEDWOJENNEJ WARSZAWY: FILHARMONIA NARODOWA KIEDYŚ I DZIŚ
– HALA KOSZYKI W WARSZAWIE. SECESYJNY ZABYTEK O PONADSTULETNIEJ HISTORII.

źródło: https://pl.wikipedia.org / https://www.gdansk.pl
zdjęcie współczesne: Artur Andrzej / CC BY-SA 3.0  / zdjęcia historyczne: Bundesarchiv, Bild 183-G1122-0600-047 / CC-BY-SA 3.0; U.S. National Archives and Records Administration; 

Czytaj też: Architektura w Polsce | Gdańsk | Historia | Zabytek | Architektura sakralna | Metamorfoza