Obserwatorium na Śnieżce to niezaprzeczalna ikona Karkonoszy i jeden z najbardziej charakterystycznych obiektów architektonicznych, jakie kiedykolwiek powstały w Polsce. W tym roku obchodzi swoje 50-lecie. Pomimo połowy wieku w metryce, dzięki awangardowej formie kojarzącej się z UFO, budynek wciąż jest doceniany zarówno przez profesjonalistów, jak i społeczeństwo.
Wysokogórskie Obserwatorium Meteorologiczne na Śnieżce jest placówką Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, zlokalizowaną na wysokości 1602 m n.p.m. Od 1985 obserwatorium nosi imię mgra Tadeusza Hołdysa, długoletniego kierownika obserwatorium. Przy dobrej pogodzie ze Śnieżki można podziwiać widoki na odległość kilkudziesięciu kilometrów. Obserwatorium, z uwagi na nieprzerwany od 1880 roku ciąg pomiarowy, jest doskonałym miejscem do analizy zmian klimatu. Dane te są wyjątkowe, ponieważ szczyt Śnieżki pozbawiony jest zanieczyszczeń związanych z działalnością człowieka.
Obserwatorium. Fot. Stanislav Dusík, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Historia obserwacji meteorologicznych na Śnieżce sięga 1824 r. Początkowo prowadzone były w kaplicy pw. św. Wawrzyńca. W 1897 r. powstał projekt budowy oddzielnego budynku obserwatorium. Prace rozpoczęto dwa lata później. Budynek służył pomiarom od 1900 r. jako obserwatorium meteorologiczne. Miał kształt trzykondygnacyjnej wieży o wysokości 16 m z dwoma niewielkimi tarasami na dachu. Budynek przetrwał obie wojny światowe. W 1945 r. obserwacje zaczęła prowadzić tam polska służba meteorologiczna. Obiekt był przez lata poddawany trudnym warunkom atmosferycznym panującym na szczycie, co nie pozostało bez wpływu na jego konstrukcję.
Dawne schronisko – Preussische Baude – i kaplica św. Wawrzyńca w 1938 i 2021 roku. Fot. Jojo, Public domain, via Wikimedia Commons i Blizny Poznania
W połowie lat 50. XX wieku postanowiono o budowie nowego obserwatorium, ale realizację rozpoczęto dopiero w drugiej połowie lat 60. Pomiary w starym budynku zakończono w 1976 r. Planowano wówczas go rozebrać i przetransportować w inne miejsce, gdzie po złożeniu miał pełnić funkcję muzeum poświęconego meteorologii. Dwa lata później obiekt przekazano miastu Karpacz za „symboliczną złotówkę”. Plany przeniesienia nigdy jednak nie doczekały się realizacji. W 1989 r. niszczejący od 13 lat budynek rozebrano w sposób nieuwzględniający jego rekonstrukcji.
Nowy budynek obserwatorium w stylu modernizmu wzniesiono w latach 1966–1974 na miejscu rozebranego schroniska z 1862 r. Konstrukcja powstała z żelbetu, stali, aluminium i szkła. Projektantami budynku byli architekt prof. zw. dr hab. inż. Witold Lipiński i architekt dr hab. inż. Waldemar Wawrzyniak. Po kilku latach od otwarcia srebrnych dysków błyszczących w słońcu dzięki pokryciu z aluminium, dokonano wielu modyfikacji, niezgodnych z oryginalnym, futurystycznym projektem architektów, m.in. cały budynek pokryto czarną papą. Oryginalne, efektowne aluminium szybko popękało i nie zdecydowano się na jego wymianę na podobną stal nierdzewną.
Budynek ma formę trzech połączonych ze sobą brył w kształcie dysków. Konstrukcję stanowi stalowa kratownica, oparta centralnie na betonowym fundamencie. W nowym obiekcie zlokalizowano obserwatorium i restaurację, do utworzenia schroniska nigdy jednak nie doszło. Jego ciekawy i bogaty wystrój wykonano według projektu Pracowni Sztuk Plastycznych z Wrocławia. Najbardziej charakterystycznymi elementami – zachowanym do dziś – są m.in. ażurowy sufit o sześciokątnych oczkach, artystyczne naścienne instalacje wykonane z metalu czy przegroda zbudowana z kolorowych luksferów.
Od momentu powstania budynek wzbudzał kontrowersje, m.in. z uwagi na brak nawiązania do architektury górskiej i sudeckiej. Wpisał się jednak w nurt futurystycznych budowli wznoszonych w tych latach w Sudetach, w ówczesnej Czechosłowacji. Realizacja nowego budynku obserwatorium uzyskała wyróżnienie na Światowej Wystawie Architektury w Meksyku w 1975 r. W 2009 r. meteorolodzy pracujący w obserwatorium zauważyli pęknięcia ściany i wybrzuszenie podłogi w górnym dysku obserwatorium. Wkrótce potem doszło do katastrofy budowlanej. Nastąpiło oderwanie się wsporników od trzonu żelbetowego z jednoczesnym uszkodzeniem obudowy. Pod koniec tego samego roku zakończono odbudowę dysku. Natomiast w 2020 r. z powodu silnych wiatrów uszkodzone zostało pokrycie dachu.
W czerwcu 2020 r. budynek wpisano do rejestru zabytków.
Obserwatorium na Śnieżce od lat jest niedostępne dla turystów w związku ze złym stanem technicznym obiektu. W 2019 r. przeprowadzono prace zabezpieczające. Niestety, właściwy remont wciąż się nie rozpoczął i nie wiadomo, kiedy to nastąpi. Pierwotnie zakładano, że roboty budowlane ruszą w 2023 r., a w 2025 r. Nowa Śnieżka miała być gotowa. Inwestycja złapała jednak spore opóźnienie.
Źródło: wroclaw.pl, karpacz.net
Czytaj też: Podróże | Architektura w Polsce | Modernizm | Ciekawostki
