Stolica Serbii mocno ucierpiała podczas wyzwalania kraju spod niemieckiej okupacji w 1944 r. Szczególnie dotkliwe dla zabudowy miasta były bombardowania alianckie, których ofiarą był m.in. budynek Starej Poczty w Belgradzie. Serbsko-bizantyjski gmach był dziełem utalentowanego architekta nazywanego czasem „Serbskim Gaudim”. W 2024 r. budynek ma zostać odbudowany i stać się częścią przebudowanego placu Sava.
Styl narodowy
Budynek Starej Poczty w Belgradzie powstał w 1929 r. nieopodal dworca głównego. Architekt Momir Korunović w swojej pracy kładł nacisk na szerzenie projektów w stylu narodowym Serbii. Spojrzenie architekta na sprawy narodowe było kształtowane przez wojny z sąsiadami, a następnie I wojnę światową. Dlatego popisowa praca architekta musiała emanować ,,serbskością” i stylem narodowym.
W przypadku Starej Poczty symbolika nie jest w żaden sposób subtelna. Na wysuniętej z bryły fasadzie znajduje się wielki dwugłowy orzeł będący jednym z symboli narodowych Serbii. Jego głowy zwieńczone są koroną, a na piersi znajduje się herb Królestwa SHS. Orzeł pojawia się na fasadzie jeszcze w dwóch miejscach na przyporach. W gruncie rzeczy orzeł na budynku i cała reszta wymienionych zdobień są wariacją architekta na temat faktycznego herbu Jugosławii.
Poziom niżej umieszczono trzy herby poszczególnych państw składających się na Jugosławię. Od lewej strony widać chorwacką szachownicę, serbski krzyż i złote litery “C”. Wreszcie herb Słowenii został przedstawiony w formie trzech sześcioramiennych gwiazd i półksiężyca. Albańczycy i Macedończycy nie otrzymali własnej prezentacji w herbie królestwa. Według dominujących narodów pozostałe nie stanowiły odrębnych nacji. Bośniacy byli postrzegani jako muzułmańscy Serbowie, a Albańczycy jako nie-Słowianie, którzy nie wpisywali się w obowiązujące doktryny panslawizmu.
Serbskie Bizancjum
Sam styl budynku jest tak naprawdę pomieszaniem secesji ze wspomnianym stylem serbsko-bizantyjskim. Stąd miks pomiędzy secesyjnymi wejściami i regularnymi bizantyjskimi oknami. Choć czarno-białe fotografie nie oddają różnorodności barw Starej Poczty, to budynek pomalowany był w kilku kolorach. Ten element jest wspólny dla obu stylów. W niektórych okna można dostrzec secesyjne elementy zdobne. Dodatkowo “Bizantyjskość” stylu narodowego Serbii nawiązuję do XIV-wiecznego stylu Vardar. Budynki w tamtym stylu stanowiły część dziedzictwa architektury Bizancjum w Serbii.
Dla szerszego kontekstu historycznego warto wspomnieć o dość symbolicznym roku ukończenia budowy. Korunović ukończył budynek poczty w tym samym roku, w którym ustrój Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców zmienił się w serbską dyktaturę króla Aleksandra I. Powstało Królestwo Jugosławii, a nastroje w państwie doprowadziły do zaostrzenia tarć na tle narodowym. W umocnieniu dominacji Serbów pomagał styl narodowy i jego wybitny przedstawiciel, czyli gmach Starej Poczty.
Szkielet świetności
Stara poczta została zbombardowana podczas alianckich nalotów na Belgrad. Jednak po nalotach zakończonych w sierpniu 1944 r. Niemcy nie wycofali się z miasta i przeszli do defensywy. We wrześniu rozpoczęła się operacja belgradzka, podczas której Armia Czerwona wraz z jugosłowiańskimi partyzantami Tity zajęła Belgrad. W trakcie operacji większość historycznej zabudowy miasta uległa zniszczeniu.
Po wojnie władze komunistyczne wybudowały nowy budynek poczty w miejscu zburzonej Poczty nr 2 w Belgradzie. Nie można powiedzieć, że funkcjonalistyczny budynek z 1947 r. jest komunistycznym koszmarem, jednak nowy gmach poczty nijak miał się do zdobnego i unikalnego poprzednika. Władze celowo nie odtworzyły pomysłu Korunovića. Ze zdobnej poczty pozostał szkielet.
Odbudowa dzieła Korunovića
W 2024 r. ma powstać projekt Sava Square, czyli odświeżony plac przed dworcem w Belgradzie. Kluczową częścią inwestycji jest odbudowa historycznej Starej Poczty i renowacja zabytkowego hotelu „Bristol”. Firma Belgrade Waterfront chce odtworzyć część utraconej tkanki miejskiej w użyteczny sposób. W budynku Starej Poczty powstanie centrum kultury z teatrem, biblioteką i muzeum dla dzieci. Dodatkowo za dworcem i pocztą ma powstać dwujęzyczna szkoła podstawowa oraz wiele udogodnień dla młodszych. Sam budynek poczty ma zostać odtworzony wiernie względem oryginału. Mimo to, na wizualizacjach nie widać części bogatej symboliki serbskiej.
Dziedzictwo Momira Korunovića było nagminnie usuwane przez władze komunistyczne. Jest to jeden z najciekawszych architektów Serbii i dopiero dziś pamięć o jego projektach powraca do debaty publicznej. Dzięki Sava Square miasto Belgrad leczy rany i wyznacza przykład do naśladowania w łączeniu historii z użytecznością.
Źródło wizualizacji: Belgrade Waterfront
Czytaj też: Architektura | Historia | Miasto | Ciekawostki | Secesja | whiteMAD na Instagramie
