Osiedle Nad Jamną w Mikołowie. Ponadczasowe dzieło “polskiego Gaudiego”

W latach 80. XX w. w Mikołowie na Górnym Śląsku powstało niezwykłe osiedle, które do dziś stanowi wyjątkowy element krajobrazu miasta i jedno z najbardziej oryginalnych i ponadczasowych założeń w całym kraju, a może i nawet tej części Europy. Postmodernistyczne osiedle nad Jamną zaprojektował architekt Stanisław Niemczyk.

Zbudowane w latach 1983–1986 osiedle powstało u schyłku komunizmu. Umierała wówczas ambitna architektura, a w całej Polsce wciąż królowało budownictwo wielkopłytowe. Stanisław Niemczyk, zwany niekiedy polskim Gaudim, zaprojektował wówczas coś, co było jak gdyby wyjęte z innego świata.

Jego osiedle nawiązywało do uniwersalnych, ponadczasowych wartości architektonicznych, gdy dookoła wszyscy stawiali te same, powtarzalne do znudzenia bloki. Zabudowę wkomponowano między dolinę rzeki Jamny i dwie ukośne ulice. Budynki usytuowano równolegle albo prostopadle do obu arterii. Osiedle mieszkaniowe nad Jamną tworzy zespół 12 budynków mieszkalnych o maksymalnie pięciu kondygnacjach naziemnych, osadzonych na zróżnicowanej wysokości, na pagórkowatym terenie. Ich wąskie segmenty nadają osiedlu dynamiczny charakter i tworzą unikalną spójną przestrzeń. Osiedle emanuje postmodernistycznym duchem, będąc syntezą różnych stylów i epok architektonicznych. Niektóre z budynków posiadają punkty handlowo-usługowe na parterach. Zespół dopełnia wolnostojący budynek przedszkola.

Budynki posiadają trójkątne szczyty i nakryte są dwuspadowymi dachami w kolorze żółtym. Pomimo wykorzystania elementów prefabrykowanych do wzniesienia poszczególnych obiektów, elewacje oblicowano ciemnobrązową cegłą, a budynki posiadają indywidualny charakter dzięki zróżnicowaniu kształtu i układu okien, wykuszy i balkonów. Detal architektoniczny wykonany jest w cegle, drewnie, stali i szkle. Architekci osiedla sięgnęli po inspiracje zarówno lokalne, jak i międzynarodowe. Zespół inspirowany jest architekturą gotycką widoczną w kształtach okien i wykuszy, familokami w formie urbanistycznej osiedla, a także czerpie garściami z tradycji budownictwa mieszkaniowego Zachodu. Oglądając zdjęcia łatwo dać się zwieść pozorom, że osiedle powstało w którymś z miast Wielkiej Brytanii czy Holandii, zarówno w XIX, jak i XXI wieku. Niemczyk wyprzedzał swoją epokę o kilka długości.

Głównej wewnętrznej alei osiedla nadano kształt kojarzący się z nurtem rzeki. Ma ona charakter agory lub deptaku, na której zbiegają się boczne uliczki oraz placyki. Dzięki położeniu osiedla na pagórkowatym terenie udało się wytyczyć przejścia na różnych poziomach, w zagłębieniach terenu oraz w postaci kładek, co czyni przestrzenie wspólne osiedla bezpiecznymi, kameralnymi i ciekawymi dla mieszkańców i gości.

Obecnie osiedle jest zarządzane przez Spółdzielnię Mieszkaniową „Nad Jamną”, która troszczy się o utrzymanie standardu życia mieszkańców oraz dba o ład wyjątkowego założenia. To osiedle to nie tylko zapis wyjątkowej architektonicznej historii, ale także żywa przestrzeń, w której współczesność splata się z tradycją. Nad Jamną można śmiało ustawić na podium najciekawszych i najpiękniejszych osiedli, jakie w latach 80. wybudowano w całym Bloku Wschodnim.

Zdjęcia: Tymoteusz Staniek

Źródło: slazag.pl

Czytaj też: Architektura w Polsce | Architekt | Osiedle | Urbanistyka | Historia | Ciekawostki | Postmodernizm