Brynek to niewielka miejscowość położona w sąsiedztwie Tworoga, przy drodze z Tarnowskich Gór do Lublińca. W latach 20. XIX w. dobra te zostały nabyte przez Bernharda von Rosenthala. Wrocławski kupiec postanowił wznieść tam pałac dla swojej rodziny. Rezydencja wraz z przynależącym do niej zespołem parkowym została zbudowana w 1829 roku. Kilkadziesiąt lat później pałac rozbudowano o skrzydła. Ostatnia wielka modernizacja miała miejsce w pierwszej dekadzie XX w., już za nowych właścicieli majątku – rodu Henckel von Donnersmarck. Wojenne zawieruchy szczęśliwie ominęły brynkowskie dobra. Również w kolejnych dekadach pałac w Brynku nie popadł w ruinę, dzięki czemu dziś możemy podziwiać tę niezwykłą, pełną rozmachu architekturę, wpisaną do rejestru zabytków pod numerem 658/66.
Rosenthalowie wznieśli w Brynku w 1829 roku pierwszy pałac. Zaprojektowano go w stylu klasycystycznym. W drugiej połowie XIX wieku gmach przebudowywał Otto von Rosenthal w oparciu o plany architekta, Karla Johanna Lüdeckego. Do pałacu dostawiono wówczas dwa skrzydła i dwie wieże. W 1889 roku zmarł ostatni dziedzic Brynka, Hugo von Rosenthal, pozostawiając małoletnią córkę. Zarząd nad majątkiem przejęli opiekunowie prawni. Wtedy nabyciem pałacu zainteresowała się jedna z najbogatszych rodzin niemieckich – górnośląscy magnatowie ziemscy i przemysłowi – Henckel von Donnersmarck.
Ogrodowa elewacja pałacu. Fot. Adrian Tync, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Sprzedaż sfinalizowano w 1904 roku, kiedy Brynek kupił hrabia Hugo II z przeznaczeniem na główną siedzibę linii siemianowickiej rodu von Donnersmarcków. Rok później nowy właściciel rezydencji dokonał ostatniej wielkiej przebudowy według projektu architekta z Wrocławia, Karla Grossera. Budynek zyskał wówczas eklektyczną szatę, z przewagą elementów neobarokowych. Możemy ją podziwiać do dziś.
Pałac w Brynku jest budowlą posadowioną na planie podkowy. Boki korpusu głównego flankują dwie ośmioboczne wieże, na których osadzono cebulaste hełmy. Dachowi pałacu nadano mansardową formę z lukarnami. Dwupiętrowy obiekt posiada taras z kamienną balustradą i loggią od południa. Nad portykiem znajdują się dwie jońskie kolumny. Główne wejście umieszczono w portyku. Nad oknem pierwszego piętra znajduje się kartusz z herbem Hugo II Henckel von Donnersmarck. Powyżej herbu zbudowano attykę z 2-metrowymi postaciami przedstawiającymi myśliwego, robotnika, rolnika i rybaka. Pałac posiada również kaplicę, która połączona jest oszklonym pasażem, zdobionym pierwotnie berlińskimi witrażami, z zachodnim skrzydłem rezydencji. Wnętrza posiadłości urządzono z rozmachem, pełne były stylowych mebli i dodatków. Rezydencję otaczał 36-hektarowy park krajobrazowy zaprojektowany zgodnie z zasadami angielskiej sztuki ogrodniczej, której głównym założeniem były rozległe polany widokowe.
Zespół pozostawał w rękach rodu von Donnersmarcków do czasów II wojny światowej. Wówczas mieszkańcy pałacu zostali zmuszeni do opuszczenia pałacu, gdyż rodzina nie kryła niechęci do narodowego socjalizmu. Zamieszkali w tzw. domu ogrodnika, nieopodal kotłowni. W 1945 r. w pałacu utworzono Hitler-Jungend-Schule, a następnie żeńskie seminarium nauczycielskie noszące im. Adolfa Hitlera. Kaplica pałacowa została zamknięta i przerobiona na nazistowską bibliotekę. 19 stycznia 1945 roku, gdy Armia Radziecka zbliżała się w okolice Brynka, Donnersmarckowie uciekli w stronę Westfalii. Po zakończeniu działań wojennych, w 1946 r. rezydencja stała się siedzibą Gimnazjum Leśnego, przekształconego kolejno w Licem i w Technikum Leśne. W latach PRL-u w przypałacowej kaplicy umiejscowiono sklep, co doprowadziło do jej dalszej, niemal całkowitej dewastacji. Dopiero w 1991 r. sekularyzowany budynek oddano kościołowi.
W sąsiedztwie pałacu wciąż można podziwiać rozległy park krajobrazowy z ogrodem botanicznym. W skład zespołu pałacowo-parkowego wchodzą także inne zabudowania, jak np. okrągła wieża wodna z budynkiem bramnym, stajnia, wozownia, maneż oraz budynki mieszkalne – wszystkie wzniesione z cegły klinkierowej. Obecnie w pałacu znajduje się internat Zespołu Szkół Leśnych i Ekologicznych im. Stanisława Morawskiego. Poszczególne zabudowania gospodarcze w większości pełnią natomiast funkcję zaplecza edukacyjnego.
Od 1945 roku pałac był cały czas pod należytą opieką, dzięki czemu przetrwały efektowne wnętrza zabytkowej posiadłości. Mimo to z przedwojennego wyposażenia zachowało się niewiele. Z chwilą wkroczenia na teren Brynka Armii Radzieckiej, został on ogołocony z większości obrazów, dywanów i innych wartościowych sprzętów. Dziś pałacowe korytarze i pokoje przedstawiają podniszczone nieco resztki niegdysiejszej elegancji. Ściany wewnątrz pałacu zdobione są marmurowym stiukiem, posadzki wykładane marmurowymi płytami, a w niektórych pomieszczeniach parkietem.
Schody, w większości granitowe, w holu głównym posiadają stiukowe balustrady z ozdobnymi tralkami. Sufity sieni pałacowych i niektórych pomieszczeń zdobią plafony. Drzwi głównego wejścia są ciężkie i drewniane, bogato zdobione. Z pierwotnych elementów zachowały się zabytkowe żyrandole i kominki oraz rokokowe wazony na marmurowych postumentach. Pierwotny wystrój częściowo prezentują pomieszczenia takie jak biblioteka, sala balowa z kominkiem (dzisiejsza aula), klatka schodowa i hol. 31 lipca 1994 roku, po niemal 50 latach, potomkowie hrabiów von Donnersmarck powrócili do Brynka, gdzie odbywały się uroczystości pięćdziesiątej rocznicy ślubu Marii Karoliny i Clemensa von Kgenecka.
Aktualny stan posiadłości i pozostałych budynków w Brynku wymaga dużych nakładów finansowych. Koszty utrzymania domów mieszkalnych i zachowania zabytkowego drzewostanu ponosił powiat tarnogórski, który nie był w stanie wyremontować zabytku. Zdecydowano zatem o sprzedaży całego zespołu. Chęć zakupu wyraziły Lasy Państwowe, lecz do transakcji finalnie nie doszło. Przyszłe losy dawnej posiadłości Henckel von Donnersmarcków stoją pod znakiem zapytania.
Źródło: tlbrynek.edu.pl, slaskie.travel, gwarek.com.pl, portalsamorzadowy.pl
Czytaj też: Architektura | Zabytek | Pałac | Architektura w Polsce | Wille i rezydencje
