Parowozownia Gniezno to obszerne przedsięwzięcie obejmujące część terenów kolejowych należących do kompleksu zabytkowej Parowozowni. W skład opracowania wchodzi 11 istniejących budynków objętych ochroną konserwatorską. Celem projektu była renowacja i rewitalizacja dawnych terenów kolejowych. Utworzenie nowego programu funkcjonalnego poprzedzał szereg prac badawczych i analiz.
Praca zawiera szczegółowy opis inwentaryzacji budynków, analizy terenu opracowania, prace badawcze opierające się na projektowaniu partycypacyjnym, polegające na pytaniach skierowanych do szerokiego grona odbiorców, analizę źródeł tekstowych i cyfrowych. Po wykonaniu prac przygotowawczych i zdefiniowaniu wniosków sporządzono koncepcję, która następnie została przekształcona w opracowanie projektowe. Nowy program funkcjonalny zakłada wprowadzenie do budynków funkcji takich jak: muzeum kolejowe, gastronomia, hotel, warsztaty artystyczne, letni dworzec kolejowy. Oprócz tego opracowano nowe zagospodarowanie terenu w zakresie wytyczenia przestrzeni zielonych i nowych utwardzeń. Całość tworzy wielowątkową przestrzeń i daje nowe życie miejscu, które kiedyś dało początek kolei w Gnieźnie, zapewniało miasta pracy wielu mieszkańcom oraz stanowiło ważny punkt przeładunkowy i naprawczy na trasie Poznań-Bydgoszcz.
Parowozownia w Gnieźnie powstała w 1875r., krótko po zbudowaniu stacji kolejowej Gniezno. Pełniła wówczas funkcję zakładu eksploatacji, zajezdni lokomotyw parowych i warsztatów przeznaczonych do przechowywania i napraw parowozów. Od 2012r., kiedy wygaszono ostatni warsztat, a na Stacji Gniezno ograniczone zostały kursy pasażerskie i towarowe, Parowozownia nie pełni już swoich pierwotnych funkcji i przekształcona została w atrakcję turystyczną.
Motywacją do wyboru tematu była chęć przywrócenia życia tak ikonicznemu i charakterystycznemu miejscu w Gnieźnie jak Parowozownia. Tereny poprzemysłowe są obecnie opustoszałe i miejscami zniszczone, ale mają ogromny potencjał zarówno wielkościowy (przestrzenne i wysokie budynki), jak i jakościowy (architektura budowli utrzymana jest w stylistyce bardzo uproszczonego historyzmu i architektury kolejowej XIX w., o czytelnym wydźwięku industrialnym). Czerwień murów z cegły elewacyjnej w układzie krzyżowym nadaje budynkom spójności i klasy, a duże i wysokie okna, które charakteryzują szprosowe podziały i ceglane łukowe nadproża zapewniają dostateczną ilość światła monumentalnym, otwartym wnętrzom, które kiedyś służyły jako miejsca pracy nad maszynami. Obecne panuje tam pustka i chłód. Lokalizacja parowozowni to serce komunikacyjne Gniezna. Dwie hale wachlarzowe – każda w kształcie połowy pierścienia, „otwierają” się i zwracają swoje ramiona w stronę Starego Miasta. Dodatkowo bezpośrednia bliskość działającego w dalszym ciągu dworca kolejowego sprawia, że Parowozownia ma szansę stać się mocnym punktem na szlaku turystycznym przyciągającym turystów, a także zatrzymać na dłużej ludzi przejeżdżających przez Gniezno. Fakt, że co roku w Parowozowni organizowane są „Dni Pary”, które mają charakter wystawienniczy, dodatkowo umacnia pomysł na to, by stworzyć tu stałą i integralną część muzealną wzbogaconą o inne usługi.
PRACE BADAWCZE
Pierwsze założenia projektowe powstały jeszcze przed przystąpieniem do pracy badawczej. Nadmiar pomysłów oraz chęć zaangażowania mieszkańców w proces projektowy, umożliwiły utworzenie ankiety społecznej, w której każdy zainteresowany mógł wyrazić swoje zdanie na temat tego jak dużych zmian oczekuje, jakie nowe funkcje chciałby zastać w zabytkowych budynkach oraz czego oczekuje od architekta zajmującego się renowacją i odbudową terenów kolejowych.
Po przeprowadzeniu wywiadu społecznego, analizie wytycznych konserwatorskich, po dokonaniu analiz terenu Parowozowni w kontekście najbliższego otoczenia oraz po zapoznaniu się z koncepcjami na zagospodarowanie tego terenu, które opublikowano w 2017r. na warsztatach Charette, opracowana została koncepcja projektu Parowozowni Gniezno zakładająca utworzenie wielofunkcyjnego kompleksu usługowo-rekreacyjnego o motywie przewodnim kolei.
KONCEPCJA PROJEKTOWA
Głównym pomysłem na to miejsce, i pomysłem który znalazł się na szczycie spośród wszystkich propozycji w ankiecie było utworzenie Muzeum Kolejnictwa w budynku Hali wachlarzowej 2 (B1). Jest to największy obiekt na terenie i planuje się umieścić tam zabytkowe lokomotywy, wagony i eksponaty o wartości historycznej dla kolejnictwa. Największą część budynku zajmuje właśnie hala wystawowa. W podłużnym skrzydle dawnego warsztatu wzdłuż ul. Składowej rozplanowano część techniczną i obsługującą: szatnia samoobsługowa, toalety, pomieszczenie na odpady, pomieszczenie socjalne. Do muzeum prowadzą 2 wejścia główne – przez hol połączony z szatnią oraz wejście tymczasowe – przez hol połączony bezpośrednio z halą muzeum. Budynek posiada sporą ilość wyjść ewakuacyjnych na dziedziniec między ramionami hali, na którym zachowana została zabytkowa obrotnica kolejowa. Istniejące tory rozprowadzone promieniście od części ruchomej obrotnicy wynikają z ilości stanowisk kolejowych z czasów funkcjonowania warsztatu. Projekt nie tylko zachowuje zabytkową obrotnicę, ale także ujednolica posadzkę wokół przystosowując dziedziniec do ruchu pieszego zwiedzających.
Usługą dopełniającą wizyty turystyczne w muzeum oraz przyciągającą mieszkańców jest gastronomia, na którą przeznaczono cały budynek drugiej, starszej hali wachlarzowej (B2). Wydzielono 5 lokali gastronomicznych z odrębnymi zapleczami kuchennymi i wspólnym holem jadalnianym. W lewym skrzydle znajduje się jedna duża sala eventowa na specjalne imprezy okolicznościowe oraz wydarzenia społeczne.
Trzecią, główną funkcją wprowadzoną w stare mury jest hotel. Przeznaczono na niego dwa budynki: dawną wagonownię (B9) i maszynownię (B10). Znajdują się one w bliskim sąsiedztwie dworca kolejowego oraz przy projektowanym przejściu podziemnym do centrum miasta. Budynki obecnie posiadają tylko jedną kondygnację, ale projektuje się wprowadzenie podziałów na 2 i 3 kondygnacje. Układ pokoi na kondygnacjach jest niemalże w całości powtarzalny. W hotelu B9 rozplanowano 45 pokoi; pokoje dwuosobowe z dwoma pojedynczymi łóżkami (pomarańczowy) pokoje dwuosobowe z jednym podwójnym łóżkiem (łososiowy), apartamenty 3 lub 4 osobowe z dodatkowym aneksem kuchennym i strefą dzienną (szary). W hotelu B10 znajduje się 20 pokoi hotelowych, głównie 1-osobowych (niebieski).
Wewnątrz budynku w samym środku wprowadzono podłużny niezadaszony dziedziniec, który stanowi doświetlenie korytarzy i klatek schodowych. Na parterze recepcja mieści się w środkowej części hotelu między dwoma klatkami schodowymi. Dodatkowo obok znajduje się pomieszczenie socjalne, techniczne, bagażownia i pomieszczenie na odpady. Pomieszczenia obsługujące, takie jak: pralnia, suszarnia i magiel pościeli, magazyn czystej pościeli, magazyn brudny, magazyn środków kosmetycznych mieszczą się na 2 kondygnacji. Do budynku prowadzą 3 wejścia – jedno wejście główne i dwa wyjścia ewakuacyjne, co pozwala zachowanie odpowiednich długości dróg ewakuacyjnych.
Pozostałe budynki objęte opracowaniem przeznaczono na warsztaty i pracownie artystyczne typu start-up, np. pracownia krawiecka, warsztat muzyczny, malarski bądź studio fotograficzne. Jest to ukłon w stronę mieszkańców, grup artystów poszukujących możliwości własnego rozwoju. Stare opuszczone industrialne wnętrza są dziś bardzo pożądane w każdej dziedzinie i stanowią świetne podłoże do szukania inspiracji.
Dopełnieniem całego kompleksu są działania usprawniające komunikację: przedłużenie torów istniejącej kolejki wąskotorowej tak, by dojeżdżała ona do budynku w którym zaplanowano muzeum, utworzenie w pobliżu letniego dworca kolejowego dla wąskotorówki, oraz utworzenie połączenia z dworcem kolejowym oraz centrum miasta poprzez przejście podziemnie w miejscu gdzie obecnie istnieje niebezpiecznie przejście tymczasowe – przez tory.
Niektóre budynki, takie jak dyspozytornia, wieża ciśnień, oraz obiekty takie jak żuraw wodny, obrotnica kolejowa, przemysłowy komin wentylacyjny posiadają tak wielką wartość historyczną, że pozostawiono je bez większych zmian, jedynie odnawiając zniszczone elewacje i stolarkę okienną a także udostępniając je zwiedzającym.
Na zakończenie ciekawostka: charakterystyczny budynek dyspozytorni, pod którym do dziś przejeżdżają lokomotywy w stronę obrotnicy, przez kolejarzy nazywany jest gołębnikiem.
Temat: Parowozownia Gniezno, czyli projekt zagospodarowania terenów dawnej parowozowni kolejowej w Gnieźnie na kompleks usługowo – rekreacyjny z wykorzystaniem istniejącej zabudowy.
Autor: mgr inż. arch. Magdalena Wojciechowska
Promotor: dr inż. arch. Agnieszka Janowska.
Praca magisterska autorstwa Magdaleny Wojciechowskiej, absolwentki Politechniki Poznańskiej, wydziału Architektury w roku 2021.
Czytaj też: Architektura w Polsce | Zabytek | Historia | Metamorfoza | Ciekawostki | Portfolio
źródło: materiały prasowe / mgr inż. arch. Magdalena Wojciechowska
