Synagoga im. Nożyków w Warszawie. Dzieje najważniejszej stołecznej bożnicy.

·21 grudnia 2022

W XIX w. w Warszawie znajdowało się największe skupisko Żydów w Europie i drugie na świecie. Rosnąca ilość wiernych spowodowała, że pojawiła się potrzeba budowy nowej synagogi. Na tę potrzebę odpowiedział warszawski kupiec branży galanteryjnej Zalman Nożyk, który razem z żoną Rywką mieszkał przy ul. Próżnej 9. Mężczyzna w 1893 roku kupił działkę przy ul. Twardej 6, od razu z zamiarem przekazania jej Gminie Żydowskiej. Następnie Nożyk wniósł podanie do władzy gubernialnej o zezwolenie mu na wybudowanie własnym kosztem synagogi, której projekt wykonał najprawdopodobniej Leandro Marconi. Prace budowlane rozpoczęły się wiosną 1898 roku, a budynek ukończono ostatecznie w 1902 roku. Synagoga im. Nożyków w Warszawie przewidziana została na około 600 osób, po połowie mężczyzn i kobiet.

Została wzniesiona na planie litery T i zdaje się nawiązywać pośrednio do prób rekonstrukcji Świątyni Jerozolimskiej, opartych na interpretacji opisu biblijnego. Kompozycja fasady z kolei zdaje się nawiązywać bezpośrednio do mającej już wówczas liczne naśladownictwa synagogi w Kassel. Dekoracja fasady synagogi Nożyków, jak i jej wnętrza, zostały opracowane bardzo starannie. Na fasadzie synagogi znalazły się znakomicie wkomponowane elementy symboliki żydowskiej. Obiekt prezentuje przykład architektury neoromańskiej z elementami ornamentyki bizantyjskiej i mauretańskiej.

Wewnątrz budynku na ścianie znajduje się tablica z napisem w językach polskim i hebrajskim:

„Ku wiecznej pamięci. Ta synagoga została ufundowana w roku 5660 (1900) przez Zelmana ben Menasze Nożyk b.p. zmarłego dnia 11 Tewet 5663 (1903) i żonę Rywkę bat Mosze zmarłą dnia 11 Kislew 5675 (1914)”.

Synagoga została wzniesiona dla społeczności ortodoksyjnej, z miejscem dla kobiet na galeriach, z bimą lekko przesuniętą w kierunku centrum sali głównej. W 1923 roku nad zwieńczeniem aron ha–kodesz dobudowano wnękę na chór.

W 1939 roku synagoga Nożyków była jedną z pięciu największych synagog w Warszawie. W 1940 roku została zamknięta i zdewastowana przez hitlerowców, następnie służyła za stajnie dla koni i magazyn paszy. Po utworzeniu getta warszawskiego znalazła się na terenie tzw. małego getta. W 1941 roku Niemcy zezwolili na jej otwarcie. Uroczystość odbyła się w święto Rosz ha-Szana. Jej naczelnym rabinem został historyk, prof. Majer Bałaban, modły zaś prowadził nadkantor Dawid Ajzensztadt. Latem 1942 roku synagoga została ponownie zamknięta, a w sierpniu tego samego roku, po likwidacji w czasie wielkiej akcji deportacyjnej tzw. małego getta, znalazła się po stronie aryjskiej. Podczas powstania warszawskiego synagoga została znacznie uszkodzona podczas walk ulicznych oraz bombardowań, ale jej solidna konstrukcja się nie zawaliła. Po zakończeniu wojny synagoga została prowizorycznie zabezpieczona i częściowo wyremontowana. W lipcu 1945 roku odbyło się w niej pierwsze powojenne nabożeństwo. W latach 1977–1983 przeprowadzono gruntowny remont synagogi, którego celem było przywrócenie jej wyglądu z początku XX wieku oraz dobudowano od strony wschodniej aneks, w którym mieszczą się biura Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP i Gminy Wyznaniowej Żydowskiej oraz stołówka koszerna.

Synagoga im. Nożyków w Warszawie w roku 1944 i obecnie.

Budynek przed remontem i współcześnie.

Obecnie w budynku regularnie odbywają się modlitwy, lecz synagoga im. Nożyków w Warszawie to nie tylko miejsce praktyk religijnych, ale również prężnie rozwijający się ośrodek kultury żydowskiej, w którym odbywają się liczne wystawy, koncerty, wernisaże oraz spotkania. Na początku lat 90. XX w. doszło do serii aktów antysemickich, podczas których m.in. próbowano spalić bożnicę. Na początku XXI w. doszło ponownie do kilku aktów wandalizmu o podłożu antysemickim. Synagoga jest obiektem, który stanowi wartość zabytkową. Została ona wpisana do krajowego rejestru zabytków nieruchomych pod numerem 873 w dniu 1 grudnia 1973 roku.

Spodobał Ci się ten temat? Zachęcamy do zapoznania się z naszym artykułem na temat poznańskiej Nowej Synagogi: NOWA SYNAGOGA W POZNANIU. ARCHITEKTONICZNA PERŁA, KTÓRA UTRACIŁA BLASK.

Czytaj też: Warszawa | Zabytek | Architektura