Złota Kamienica, znana też jako Dom Steffensów lub Speymanna, jest jednym z najważniejszych zabytków gdańskiej architektury świeckiej. Budynek powstał na początku XVII w. według projektu Abrahama van den Blocke. Położony jest przy Drodze Królewskiej na Głównym Mieście, tuż obok Dworu Artusa i ratusza.
Kamienica została wzniesiona w latach 1609–1618 przy Długim Targu 41, na zamówienie ówczesnego burmistrza Gdańska Johanna Speymanna. Elewacja posiada wystrój w stylu manieryzmu flamandzkiego, bogaty w odniesienia do sztuki antyku oraz cnót obywatelskich. Nazwa Złota Kamienica odwołuje się do niegdyś bogato pozłacanej fasady.
Ulica Długi Targ ze Złotą Kamienicą, rok 1960. Źródło: http://collections.lib.uwm.edu/
Umieszczono na niej złocone kamienne płaskorzeźby, wykonane przez warsztat Abrahama van den Blocka. Na ścianie frontowej umieszczono sceny batalistyczne oraz wizerunki wybitnie zasłużonych postaci. Płyciny z płaskorzeźbami zawierają artystyczne wyobrażenia słynnych bitew i wydarzeń starożytnej historii. Łącznie w fasadzie znajdziemy 12 podobizn władców i wybitnych mężów stanu (w tym Zygmunta III Wazy i Władysława Jagiełły), 8 scen historycznych oraz jedno pole herbowe, gdzie znalazły się herby używane przez jej dawnych właścicieli.
Fragment Długiego Targu w 1935 i obecnie. Źródło: www.deutschefotothek.de i Marcin Białek, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Przyziemie kamienicy po renowacji i przebudowie w latach 30 XX w. oraz po 1945 r. Źródło: Pomorska Biblioteka Cyfrowa i gdansk.gedanopedia.pl
Z elewacji budynku odczytać można typowe dla renesansu dążenie do równowagi i harmonii, tej tendencji podporządkowana jest zarówno stylistyka wystroju, jak też zawarta w nim treść ideologiczna. Po 1660 roku kamienicę kupił kolejny burmistrz Gdańska, Piotr Henrich. Następnie w latach 1786-1918 budynek był własnością gdańskiego rodu Steffensów. Od 1938 do 1945 r. działała tam siedziba Zachodniopruskiego Muzeum Prowincjonalnego.
Portal i przedproże Złotej Kamienicy na pocz. lat 20. i w latach 30. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg i Pomorska Biblioteka Cyfrowa
Wiosną 1945 roku unikatowy zabytek został niemal całkowicie zniszczony. Przetrwała jedynie częściowo wypalona i przechylona fasada, w każdej chwili zagrożona runięciem. Po wojnie podjęto się odbudowy zrujnowanego Gdańska wraz z jego najcenniejszymi zabytkami. W 1949 roku Złota Kamienica, odbudowana według projektu Mariana Bajdo, była w stanie surowym. Odtworzeniem rzeźbiarskiej dekoracji zajął się Alfons Łosowski, wybitny rzeźbiarz gdański o wileńskim rodowodzie. W pracach wykorzystał potłuczone fragmenty autentycznych rzeźb, zatem ok. 70% fasady jest autentyczne.
Złota Kamienica i jej sąsiadka w 1938 i 1945. Fot. Bildarchiv Foto Marburg i Gdańsk Strefa Prestiżu
Złota Kamienica i jej sąsiadka w 1945 i 2021. Fot. Gdańsk Strefa Prestiżu i Diego Delso, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Złota Kamienica i jej sąsiadka w 1938 i 2021. Fot. Bildarchiv Foto Marburg i Diego Delso, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Prace przy złoceniach prowadzono do 1955 roku. Odbudowa zabytku była wielkim osiągnięciem polskiej myśli konserwatorskiej, zwłaszcza w odniesieniu do ówczesnych trudnych czasów i skąpych środków. W 2001 roku dokonano renowacji budynku, która wzbudziła niemałe kontrowersje. Z fasady usunięto wówczas większość złoceń, przez co zabytek stracił na wizualnej atrakcyjności.
Od 1952 roku w obiekcie działa Instytut Morski.
Źródło: infogdansk.pl, gdansk.gedanopedia.pl
Czytaj też: Architektura w Polsce | Elewacja | Zabytek | Historia | Gdańsk
