Zniszczenia wojenne Warszawy: zdjęcia lotnicze miasta

Rok 1935, 1945 oraz 2020 – porównanie zdjęć lotniczych z tych okresów robi ogromne wrażenie. Warszawa, która została w przytłaczającej części zniszczona podczas II wojny światowej, przeżyła swoją śmierć i powstała z ruin. Choć wiele miejsc wygląda dziś zupełnie inaczej, piękne oraz wartościowe budowle zniknęły z jej mapy na zawsze, to powojenna odbudowa miasta jest przedsięwzięciem nieznanym dotąd w tak ogromnej skali. Zniszczenia wojenne Warszawy są doskonale widoczne na zdjęciach lotniczych miasta, dawnych i współczesnych. Oto druga część porównań.

Plac Teatralny
Pierwotnie w tej okolicy mieściły się pałace szlacheckie, między innymi Pałac Jabłonowskich, Pałac Blanka oraz Marywil, który zajmował większą część późniejszego Placu Teatralnego. Po wyburzeniu Marywilu wybudowano tam w latach 1825 – 1833 Teatr Wielki. Przed gmachem pozostała uwolniona przestrzeń, którą zagospodarowano, najpierw nazywając ją placem Marywilskim, a od około 1840 roku placem Teatralnym. Kiedy w drugiej dekadzie XIX wieku ratusz na Rynku Starego Miasta przestał spełniać swe zadanie, władze miejskie przeniosły się w nowe miejsce, do pałacu Jabłonowskich. Był on siedzibą władz miejskich aż do 1939 roku.
Plac Teatralny wraz z okolicą zostały zrujnowane w czasie II wojny światowej. Środowisko architektoniczne zdecydowało odbudować plac jako miejskie wnętrze – łącznie z rekonstrukcją północnej pierzei. Odbudowę teatru władze potraktowały priorytetowo i powierzyły zadanie Bohdanowi Pniewskiemu, lecz strona północna pozostała w większości otwarta na Trasę W–Z, pod której budowę zmieniono całkowicie okoliczny układ urbanistyczny, a w miejscu dawnego ratusza stanął pomnik Bohaterów Warszawy.
Pomysł odbudowy pałacu wraz z sąsiędnią zabudową wrócił dopiero z przeobrażeniem ustrojowym. Budowle zrekonstruowano w latach 1995 – 1997.
Plac Teatralny dziś jest przede wszystkim parkingiem, a jego rola jako placu miejskiego jest zredukowana do minimum.

1935 i 1945

1945 i 2020

1935 i 2020

Stare Miasto
Jego początki datowane są na wiek XIII. W roku 1413 książę Janusz obrał Warszawę na swoją siedzibę i stolicę księstwa. Od tego czasu miasto zaczęło się błyskawicznie rozwijać i rozbudowywać. Jednak prawdziwy rozkwit zaczęło przeżywać po przeniesieniu przez Zygmunta III Wazę stolicy z Krakowa. Od tego czasu jego znaczenie wzrosło, stało się ono areną politycznych wydarzeń i przyciągnęło wielu nowych mieszkańców, wpływających istotnie na jego rozwój.
W XIX wieku Stare Miasto znacznie podupadło, było częściowo zrujnowane, zaniedbane oraz przeludnione. Taki stan rzeczy utrzymywał się aż do roku 1906, kiedy to Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości podjęło się odrestaurowania zaniedbanych budynków, nawierzchni oraz rozpoczęto prace nad zrekonstruowaniem Barbakanu i murów obronnych. Przerwał je wybuch II wojny światowej. Podczas działań wojennych, bombardowań, a szczególnie w okresie Powstania Warszawskiego w 1944 roku, zniszczeniu uległo 90% Starego Miasta, razem z kościołami, katedrą oraz Zamkiem Królewskim. Tuż po wojnie planowano pozostawienie ruin jako pamiątki przeszłości, ostatecznie jednak postanowiono odbudować zabytkową dzielnicę. W latach 1945 – 1947 podjęto jej odgruzowanie i zabezpieczenie zachowanych fragmentów, a w 1952 roku przystąpiono do odbudowy. Zdecydowano się zachować średniowieczny układ ulic oraz wyeksponować zachowane fragmenty zabudowy. Najważniejsze prace wykonano do 1954 roku przy ogromnej współpracy konserwatorów zabytków, w tym prof. Jana Zachwatowicza. Na Podzamczu wyburzono większość zabudowań i urządzono park. W 1971 roku zapadła decyzja o sfinalizowaniu dzieła odbudowy poprzez wzniesienie Zamku Królewskiego.
Stare Miasto jest jedyną w skali świata dzielnicą zabytkową w pełni zrekonstruowaną po zniszczeniach wojennych. Praca tysięcy ludzi nad odbudową poskutkowała wpisaniem w 1980 roku Starego Miasta na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.

1935 i 1945

1945 i 2020

1935 i 2020

Plac Zbawiciela
Klasycystyczny plac został wytyczony około 1768 roku jako jeden z placów gwiaździstych Osi Stanisławowskiej. Obecna nazwa pochodzi od znajdującego się przy placu kościoła Najświętszego Zbawiciela. W 1784 roku pomiędzy obecnymi placami Zbawiciela i Politechniki założono osadę Nowa Wieś, do której przesiedlono włościan z likwidowanej wsi Ujazdów. Od nazwy tej osady pochodzi nazwa ulicy Nowowiejskiej. Po 1880 roku plac był zabudowywany efektownymi kamienicami czynszowymi. Około 1881 poprowadzono tędy linię tramwaju.
W związku z rozwojem tej części Warszawy oraz wzrostem liczby ludności, pod koniec XIX wieku podjęto starania o budowę nowej świątyni. W 1901 roku rozpoczęto budowę kościoła Najświętszego Zbawiciela. W 1944 w czasie powstania warszawskiego rejon placu był terenem walk toczonych m.in. przez żołnierzy Batalionu „Ruczaj”. Zabudowania znajdujące się wokół placu oraz w jego okolicy zostały poważnie uszkodzone lub wypalone.
Po wojnie wyburzono większość okolicznej zabudowy, zastępując ją gmachami przedstawiającymi styl socrealistyczny, a sam plac stał się częścią Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (tzw. MDM). Postanowiono natomiast zachować trzy najlepiej zachowane przedwojenne kamienice stojące przy placu oraz kościół, który dał mu nazwę.

1935 i 1945

1945 i 2020

1935 i 2020

Plac Trzech Krzyży
Pierwotnie w tym miejscu znajdowało się rozdroże, w oparciu o które w latach 1724-1731 wytyczono tzw. Drogę Kalwaryjską, prowadzącą do Grobu Chrystusowego znajdującego się w rejonie Zamku Ujazdowskiego. Na rozdrożu stanęły wówczas trzy złote krzyże, dając placowi nazwę Rozdroże Złotych Krzyży (lub Rozdroże Trzech Krzyży).

W 1752 roku jeden z trzech złoconych krzyży runął, a wkrótce w jego miejscu ustawiono figurę św. Jana Nepomucena. Pozostałe dwa krzyże przetrwały natomiast do czasów współczesnych. W latach 70. XVIII wieku plac uregulowano. W latach 1818 – 1825 pośrodku placu wzniesiono kościół według projektu Chrystiana Piotra Aignera. Po konsekracji kościoła, który otrzymał wezwanie św. Aleksandra, zmianie uległa też nazwa placu, który od teraz nazywał się plac Aleksandra. We wschodniej pierzei placu powstał też budynek Instytutu Głuchoniemych. Od 1881 roku przez plac przejeżdżały tramwaje. Z czasem plac był zabudowywany kamienicami, a stojący pośrodku kościół św. Aleksandra okazał się być zbyt mały, wobec czego rozbudowano go w latach 1886-1895 według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego. W 1919 roku plac oficjalnie otrzymał nazwę plac Trzech Krzyży.
Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Warszawy w 1939 roku, już 5 października, na placu oraz w Alejach Ujazdowskich odbyła się defilada zwycięskich wojsk niemieckich, odbierana przez samego Adolfa Hitlera. Podczas powstania warszawskiego plac znalazł się w strefie walk, a zabudowa została w znacznej mierze zniszczona. Sam plac zamienił się w wielki cmentarz. Po wojnie kościół odbudowano w pierwotnej formie, zachodnią pierzeję placu utworzył nowy gmach Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego. Zachowała się też wschodnia pierzeja, którą planowano wyburzyć, a na skarpie wznieść ogromny amfiteatr. Plany te jednak nigdy nie zostały zrealizowane, ale zachowane budynki zostały częściowo wyburzone w latach 70. XX wieku w związku z planami budowy przedłużenia ul. Kopernika, jednak w latach 90. XX wieku powstał tam kompleks Holland Park. Do 1961 roku przez plac przejeżdżały także tramwaje, działała tu też ich pętla.

1935 i 1945

1945 i 2020

1935 i 2020

Zamek Ujazdowski
Gmach stoi na miejscu XI-wiecznej osady Jazdów. Jego budowę w 1624 r. rozpoczął Zygmunt III Waza. Miejsce było skrupulatnie wybrane, nad brzegiem wysuniętego ku wschodowi tarasu skarpy, z doskonałym widokiem na Wisłę. Tym sposobem rezydencja monarchy stawała się miejscem, skąd rozpościerał się na wschód widok nieporównywalny, a zarazem punktem orientacyjnym dla zbliżających się do Warszawy statków rzecznych. W 1717 roku na polecenie króla Augusta II Mocnego zbudowano pod pałacem Kanał Piaseczyński o długości 820 m. Od 1809 roku w Zamku znajdował się szpital wojskowy. W 1920 roku Szpital Ujazdowski, na terenie od ul. Agrykola do ul. Górnośląskiej, miał kilka pawilonów, w których mieściły się oddziały: wewnętrzny, neurologiczno-psychiatryczny, gruźliczy i laryngologiczny.
W czasie II wojny światowej, a szczególnie podczas powstania warszawskiego, do szpitala napływało wielu rannych żołnierzy. Ciała powstańców chowano na cmentarzu Obrońców Warszawy nieopodal Szpitala (na tyłach Parku Ujazdowskiego). Większość budynków została zniszczona w 1944 roku. W roku 1950 szczątki około 600 żołnierzy zostały ekshumowane i przeniesione na Cmentarz Wojskowy na Powązkach. W 1954 roku rozebrano mury zamku. Po niedługim czasie z budowli zostały tylko piwnice. W latach 60. część pozostałych po zamku pawilonów przeznaczono na magazyny.
W 1974 roku zadecydowano o odbudowie pałacu i zaczęto prace budowlane przy Trasie Łazienkowskiej. Jej budowa stworzyła możliwość zobaczenia przekroju geologicznego skarpy Ujazdowskiej. Od 1985 roku w zamku znajduje się Centrum Sztuki Współczesnej. Odbywa się tam również wiele koncertów i innych imprez tego typu.

1935 i 1945

1945 i 2020

1935 i 2020

Plac Piłsudskiego
Przy istniejącym w tym miejscu rozdrożu dróg Tobiasz Morsztyn zbudował dwór, który został zastąpiony przez Jana Andrzeja Morsztyna nowym budynkiem.
Plac powstał jako dziedziniec pałacu Saskiego, przebudowanego w latach 1712–1727 przez Augusta II Mocnego z pałacu Morsztynów. Został uregulowany w latach 1736–1745 i obudowany domami mieszkalnymi. Był on oddzielony od Krakowskiego Przedmieścia budynkami, w których mieściły się m.in. stajnie i wozownie. W latach 1754–1759 Henryk Brühl przebudował sąsiadujący z pałacem Saskim pałac Ossolińskich na nowy reprezentacyjny budynek w stylu późnego baroku, nazywany odtąd pałacem Brühla. W latach 1839–1842 pałac Saski został ponownie przebudowany; jego środkowy korpus został zastąpiony klasycystyczną kolumnadą, przez którą plac uzyskał połączenie z Ogrodem Saskim. W latach 1894 – 1912 wybudowano pośrodku monumentalny sobór św. Aleksandra Newskiego. Świątynia została rozebrana w latach międzywojennych. W latach 1855–1877 wzniesiono hotel Europejski, a w 1868–1871 pałac Kronenberga. Po 1890 roku we wschodniej części placu wzniesiono budynek rosyjskiego sztabu okręgowego.
W 1923 roku przed pałacem Saskim ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, natomiast w 1925 roku w trzech środkowych arkadach pałacu Saskiego wzniesiono Grób Nieznanego Żołnierza, upamiętniający bohaterów poległych o wolność Polski.
W okresie okupacji niemieckiej plac stał się centralnym punktem tzw. dzielnicy rządowej z pałacem Brühla jako siedzibą gubernatora dystryktu warszawskiego. Niemcy dwukrotnie zmieniali nazwę placu: w maju 1940 na Sachsenplatz, a we wrześniu tego samego roku na Adolf-Hitler-Platz. Wycofujący się z Warszawy Niemcy wysadzili pałace Saski i Brühla oraz zniszczyli pomnik Poniatowskiego. Okoliczna zabudowa doznała poważnych zniszczeń zarówno podczas bombardowań, jak i podczas walk powstańczych. W 1946 roku plac odgruzowano oraz zabezpieczono ocalały fragment Grobu Nieznanego Żołnierza. Zakończona w 1965 odbudowa i rozbudowa gmachu Teatru Wielkiego zmieniła kształt placu. W latach 70. w miejscu rozebranego pałacu Kronenberga wzniesiono hotel Victoria. W 1995 roku we wschodniej części placu odsłonięto pomnik Józefa Piłsudskiego. W latach 2006 i 2008 na placu przeprowadzono badania archeologiczne związane z planami odbudowy Pałacu Saskiego. 10 kwietnia 2018 roku na placu odsłonięto pomnik Ofiar Tragedii Smoleńskiej. Tocząca się od wielu lat dyskusja nad odbudową pałaców Saskiego i Brühla oraz kamienic przy ul. Królewskiej zdaje się mieć szczęśliwy finał, bowiem pojawiły się w końcu realne deklaracje ze strony rządu.

1935 i 1945