31 sierpnia 2006 roku Rada Warszawy podjęła uchwałę o zmianie nazwy stacji warszawskiego metra Ratusz na Ratusz Arsenał, dla uhonorowania tego ważnego dla historii miasta zabytku. Jaka jest jego historia? Arsenał Królewski w Warszawie, czyli królewski magazyn broni, został wzniesiony w latach 1638−1643 z rozkazu króla Władysława IV, co miało na celu stworzenie odpowiednich warunków dla pomyślnego rozwoju artylerii w Rzeczypospolitej. Władca ten w pełni doceniał potencjalne możliwości broni palnej i planował wykorzystać ją na szerszą skalę podczas działań militarnych. To dwukondygnacyjny budynek o cechach wczesnobarokowych w formie zamkniętego czworoboku o wymiarach 64 na 83 metry, z obszernym wewnętrznym dziedzińcem.
Jego północną cześć stanowił piętrowy pawilon, natomiast skrzydła zachodnie i wschodnie stanowiły parterowe jedenastoarkadowe galerie. Razem ze skrzydłem południowym spajały one cały kompleks. Najważniejszy wjazd do budynku stanowiły bramy znajdujące się na osi skrzydła południowego i północnego, ponieważ były one najobszerniejsze i przez nie właśnie transportowano do środka i na zewnątrz cięższą broń, zwłaszcza armaty. Wszystkie elementy Arsenału były murowane i pokryte tynkiem, ich czterospadowe dachy zaś, podobnie jak i dziś, wieńczyła czerwona dachówka (z wyjątkiem wieżyczek pokrytych blachą cynową).
Lata 70. XX w., budynek dawnego arsenału z XVIII wieku – obecnie siedziba Państwowego Muzeum Archeologicznego. Fot. J. Jastrzębski i A. Kaczkowski. Pocztówka KAW.
Usytuowanie budynku na obrzeżach ówczesnej Warszawy, a nie w jej ścisłym centrum, w pobliżu zabudowy, też nie było bez znaczenia. Taka decyzja podyktowana była przede wszystkim obawą przed ewentualnym pożarem, a w jego konsekwencji także wybuchami zgromadzonych w środku materiałów łatwopalnych, które bardzo szybko doprowadziłyby do objęcia ogniem pobliskiej zabudowy mieszkalnej. Pierwotnie w najbliższym sąsiedztwie budowli znajdowały się także dodatkowe elementy obronne w postaci ostrokołu i fosy zasilanej wodami nieistniejącej już rzeczki Nalewki (płynącej niegdyś przez środek późniejszej dzielnicy żydowskiej).
Arsenał był kilkukrotnie świadkiem ważnych wydarzeń z polskiej historii. W nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku ludność Warszawy zdobyła budynek, wspierając tym samym rozpoczynające się powstanie listopadowe. Po upadku powstania władze rosyjskie ulokowały w budynku więzienie karne. W swojej długiej historii gmach był wielokrotnie przebudowywany. Ostatnia przed wybuchem II wojny światowej przebudowa, trwająca w latach 1935−1938 i przywracająca w dużej części pierwotny wygląd, polegała na usunięciu z gmachu więzienia i adaptacji go na potrzeby Archiwum Miejskiego Warszawy. W trakcie prac dodano do budynku od strony ul. Nalewki podcienia wraz z chodnikiem, na a ścianie od tej ulicy umieszczono również sgraffito z podobiznami Władysława IV i Józefa Piłsudskiego, które nie dotrwało do czasów współczesnych.
Arsenał Królewski w Warszawie w roku 1938 i 2022. Widać podcień, a na ścianie widnieje sgraffito.
Budynek w roku 1946 i obecnie.
Budynek w latach 60. XX w. i obecnie.
26 marca 1943 roku miała miejsce słynna akcja Szarych Szeregów, znana jako akcja pod Arsenałem, polegająca na odbiciu harcmistrza Jana Bytnara „Rudego” oraz 25 innych więźniów politycznych przewożonych z siedziby gestapo przy alei Szucha (przedwojenne ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) do więzienia hitlerowskiego na Pawiaku. W 1944 roku budynek Arsenału został zajęty przez powstańców, a pod uszkodzony w czasie walk gmach (ok. 80%) 4 listopada Niemcy podłożyli ogień. Całkowitemu zniszczeniu uległy najcenniejsze zbiory Archiwum Miejskiego… W latach 1948–50 odbyła się odbudowa Arsenału według projektu Bruno Zborowskiego. W budynku znalazły siedzibę pracownia projektów warszawskiego metra i Biuro Projektów i Studiów Budownictwa Przemysłowego. Od 1959 roku Arsenał jest siedzibą Państwowego Muzeum Archeologicznego.
Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z polskimi zabytkami! To może Cię zainteresować:
– PERŁA WARSZAWSKIEGO KLASYCYZMU – PAŁAC NA WYSPIE W ŁAZIENKACH KRÓLEWSKICH
– PAŁAC BLANKA W WARSZAWIE – REZYDENCJA STOŁECZNEJ BURŻUAZJI
– UTRACONE ZABYTKI: KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ALEKSANDRA NA PLACU TRZECH KRZYŻY W WARSZAWIE
Czytaj też: Warszawa | Zabytek | Architektura
Temat: Arsenał Królewski w Warszawie. Budynek, który dał nazwę stacji metra.
Źródła: histmag.pl, fotopolska.eu, NAC, polskiezabytki.pl, domena publiczna
