Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu przedstawia część Programu Funkcjonalno-Użytkowego Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów związaną z propozycjami aranżacji elewacji przyszłej siedziby. Dawne Gimnazjum Piastowskie będzie siedzibą nowej instytucji. Wizualizacje przygotowane przez wrocławską pracownię projektową Archistructura, są efektem analiz i badań prowadzonych w latach 2022-2023 przez dr. hab. inż. arch. Andrzeja Legendziewicza z Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej, Piotra Wanata konserwatora dzieł sztuki – autora badań konserwatorskich obiektu oraz dr. Andrzeja Peszko z Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu.
Budynek Gimnazjum Piastowskiego w Brzegu został wzniesiony w 1569 roku przez księcia Jerzego II Piasta. Jego monumentalna fasada frontowa, składająca się z czterech kondygnacji (wraz z poddaszem) i dziewiętnastu osi okiennych, ozdobiona była dziewięcioma facjatami dachu, a od strony dziedzińca krużgankami i wieżą. Gmach miał przypominać książęcy pałac.
Była to uczelnia protestancka, która z czasem stała się wybitnym ośrodkiem kształcenia młodzieży szlacheckiej z całego Śląska, Czech, Moraw, Rzeczpospolitej Obojga Narodów i państw niemieckich. Przez pewien okres na początku XVII wieku zyskała nawet przywilej nadawania tytułów akademickich. Posiadała cenną bibliotekę złożoną z blisko trzech tysięcy woluminów, wśród których znajdowały się dzieła takie jak Kodeks lubiński (Legenda o św. Jadwidze), Kronika książąt polskich (Chronica principium Poloniae), drukowany egzemplarz tez Marcina Lutra przeciwko odpustom z 1517 roku, czy sławna mapa Śląska autorstwa Martina Helwiga z 1561 roku.
Niestety po wymarciu w Brzegu w 1675 roku dynastii Piastów, placówka zaczęła borykać się z problemami wynikającymi z braku możnych mecenatów. W 1741 roku uległa mocnemu zniszczeniu w wyniku pruskiego bombardowania podczas I wojny śląskiej. Gmach odbudowano, ale stał się on już zwykłą szkołą średnią. W XIX i XX stuleciu dokonywano kolejnych przebudów obiektu. Bezpośrednio w wyniku działań II wojny światowej budynek nie został zniszczony, ale w maju 1945 roku doszczętnie spłonął po podpaleniu przez żołnierzy radzieckich. Odbudowano go w latach sześćdziesiątych XX wieku i zlokalizowano w nim Ośrodek Szkolenia Milicji Obywatelskiej, a po zmianach ustrojowych Centrum Szkolenia Policji. Funkcjonował tak do 2002 roku, kiedy to zamknięto placówkę, Od tego czasu budynek przeszedł na własność Gminy Brzeg i stał pusty. W 2021 roku na mocy decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego przekazany został Muzeum Piastów Śląskich w celu utworzenia w nim drugiego oddziału placówki – Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów.
Od czasu powstania Gimnazjum Piastowskie w Brzegu przechodziło różne koleje losów. Gmach był ofiarą bombardowań, pożarów. Każda katastrofa skutkowała kolejnymi gruntownymi przebudowami. Wszystko to doprowadziło niestety do zniszczenia w wielu miejscach oryginalnej, renesansowej substancji obiektu. Ta zachowała się w największym stopniu w murach obwodowych, części piwnic, sieni przejazdu bramnego, partii korytarzy wewnętrznych – relikty krużganków, dawnej wieży wkomponowanej w strukturę obiektu oraz na samym portalu wjazdowym.
Największą podstawę do opracowania wystroju architektonicznego obiektu dała analiza reliktów oraz ikonografii budynku z epoki klasycystycznej – przełomu XVIII i XIX wieku. Wyniki badań konserwatorskich i architektonicznych jasno wskazują, że elewacja gmachu pokryta była wtedy tynkiem o barwie miętowo-niebieskiej. Monumentalną elewację budynku rozbijały trzy pseudoryzality z boniowaniem na wysokości parteru, a okna ozdabiały obramienia w formie uszaków. Wszystkie te elementy planuje się odtworzyć podczas prac konserwatorskich.
Na portalu wejściowym do Gimnazjum Piastowskiego z 1569 roku odkryto pozostałości oryginalnej kolorystyki. Zamierzeniem twórców opracowania jest jej odtworzenie w oparciu o zachowane ślady. Portal, wkomponowany w klasycystyczną elewację frontową, będzie miał zatem wybitnie renesansowy charakter, dając świadectwo pierwotnych rozwiązań kolorystycznych tej części elewacji. Podobny zabieg przeprowadzono w ostatnich latach na renesansowych portalach brzeskiego zamku (od strony miasta i od strony dziedzińca).
Stolarka okienna gmachu ma mieć kolor czerwony z podziałami na kwatery, w których umiejscowione będą mniejsze szybki. Ramy okien dawniej nie były białe, do czego my współcześnie jesteśmy przyzwyczajeni. Kilkaset lat temu najczęściej malowano ją w barwie zielonej, wręcz oliwkowej, ciemnoszarej lub czerwonej. Co ciekawe, okna zaczęły zyskiwać powszechny dziś biały kolor stosunkowo niedawno – dopiero od początku XIX wieku.
Dziewięć charakterystycznych facjat dachu ma zyskać kolor biały. Wiadome jest, że pierwotnie zdobiły one budynek, jednak zostały zniszczone podczas pruskiego bombardowania w 1741 roku i nie istniały na przełomie XVIII i XIX wieku. Te, które podziwiane są współcześnie, zostały odtworzone po II wojnie światowej – w latach sześćdziesiątych. Z uwagi, że nie było ich w epoce klasycyzmu, mają one zyskać kolor neutralny – biały.
Sam dach Gimnazjum Piastowskiego pokryty zostanie dachówką w ciemniejszym i jaśniejszym odcieniu koloru czerwonego (podobnie jak na brzeskim zamku). Ma to nawiązać do dawnej technologii, kiedy to dachówkę produkowano ręcznie z gliny i jej kolor zależał od stopnia wypalenia.
Oprócz wystroju elewacji budynku autorzy PFU opracowali także rozwiązania dotyczące aranżacji i zagospodarowania dziedzińca. Dawny dziedziniec gimnazjalny podzielony zostanie na dwie części funkcjonalne. W pierwszej, bliżej Placu Bramy Wrocławskiej, znajdzie się miejsce na techniczne zaopatrzenie placówki muzealnej. W części drugiej, bliżej ulicy Chrobrego, teren zagospodarowany zostanie jako kameralny ogród z fontanną i przeszkleniami w miejscu ciekawszych odkryć archeologicznych. Alternatywnie obszar objęty dzisiejszymi pracami archeologicznymi i zarejestrowanymi podczas nich reliktami dawnej infrastruktury dziedzińca może zostać zadaszony formą pergoli biegnącej wzdłuż ogrodzenia. Decyzję w sprawie zakresu i formy ekspozycji inwestor będzie mógł podjąć po analizie atrakcyjności odsłoniętych reliktów zabudowy.
Od strony dziedzińca w pełni będzie można podziwiać tylną elewację budynku, na której znajduje się ściana klatki schodowej. W celu rozbicia jej monotonii zamierza się ozdobić ją bluszczem. Na parterze tej części Gimnazjum Piastowskiego zlokalizowana zostanie kawiarnia otwarta na ogród.
W strukturze budynku od strony dziedzińca planuje się także wyeksponowanie pozostałości po krużgankach, które pierwotnie stanowiły istotny element dekoracji tej część gmachu. W miejscach, w których zostały odkryte arkady, przewiduje się przeszklenia na wysokości dwóch lub trzech kondygnacji.
Harmonogram prac przewiduje około trzech lat na realizację programu rewitalizacji i adaptacji budynku dawnego gimnazjum na cele muzealne.
tekst: Andrzej Peszko, Marek Pyzowski
Czytaj też: Metamorfoza | Renowacja | Ciekawostki | Historia | whiteMAD na Instagramie
