Dom Ksawerego Konopackiego był w XIX wieku jednym z najpiękniejszych budynków Nowej Pragi. Został wybudowany na zlecenie jej założyciela. Przez wiele lat obiekt służył celom oświatowym – mieściło się tutaj przedszkole, a następnie prywatna szkoła. Po koniec XX wieku budynek został opuszczony i stopniowo popadał w coraz większą ruinę. Kiedy znajdował się już w naprawdę fatalnym stanie technicznym, nadszedł dla niego ratunek. W 2017 r. miasto wybrało wykonawcę generalnego remontu pałacyku, który trwał ponad trzy lata. Po otwarciu w 2021 r. budynek został przekazany Domowi Kultury „Praga”.
Budynek powstał w latach 1861-1866 na zlecenie Ksawerego Konopackiego. Mężczyzna był niezwykle przedsiębiorczym mieszkańcem XIX-wiecznej Warszawy, który dostrzegł możliwości inwestycyjne związane z budową linii kolejowej prowadzącej do Petersburga. Dzięki oddaniu do użytku Dworca Petersburskiego przy ulicy Wileńskiej Konopacki zaczął z sukcesem sprzedawać posesje pod zabudowę na należących do niego terenach, nazywanych Konopacczyzną lub Nową Pragą, gdzie wytyczył sieć ulic. Nazwa Nowa Praga miała odróżnić ten teren od „starej” Pragi, która od 1791 roku stała się już dzielnicą Warszawy.
Dom Ksawerego Konopackiego, rycina z „Tygodnika Ilustrowanego” (1867)
Autorem projektu budynku był prawdopodobnie Aleksander Woyde. Ze względu na okazałą i dekoracyjną formę nazywano go też pałacykiem, choć wnętrza miały charakter klasycznego domu mieszkalnego. Konopacki zamieszkiwał w części budynku z rodziną, pozostałe pomieszczenia prawdopodobnie wynajmował. Dom zbudowany na planie prostokąta, z dodanymi niewielkimi aneksami do elewacji tylnej oraz bocznej elewacji północnej. Ma jedenastoosiową fasadę zwróconą do ul. Środkowej. Pierwotny wystrój elewacji od strony ul. Środkowej i Strzeleckiej przetrwał w dużym stopniu do współczesnych czasów: zachowały się opaski okienne, profilowane gzymsy i dwa żeliwne balkony.
Dom Konopackiego w 1939 i 2024 r. Źródło: Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków i whiteMAD/Mateusz Markowski
Róg ulic Środkowej i Strzeleckiej w latach 30. i dziś – po prawej widać fragment pałacyku. Źródło: Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków i whiteMAD/Mateusz Markowski
Dom Konopackiego w 1939 i obecnie. Źródło: Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków i whiteMAD/Mateusz Markowski
W 1924 r. cała nieruchomość pomiędzy ulicami Środkową i Kowelską została zakupiona przez miasto z przeznaczeniem na cele oświatowe. I tak w kolejnych latach pałacyk gościł w swoich progach przedszkole, a w głębi działki wybudowana została szkoła. Z powodu złego stanu technicznego, przez kilkadziesiąt lat budynek nie był użytkowany. W maju 2005 r. pałacyk wraz z otoczeniem został wpisany do rejestru zabytków. Rok później grupa radnych dzielnicy Praga-Północ zgłaszała propozycję, aby w Domu Konopackiego utworzyć Muzeum Warszawskiej Pragi. Ostatecznie zdecydowano o lokalizacji tego muzeum na ul. Targowej. W planach było również otwarcie tutaj Muzeum Cudu nad Wisłą, Muzeum Wnętrz Mieszczańskich lub Muzeum Żołnierzy Wyklętych.
Budynek w latach 70. XX w. i obecnie. Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie i whiteMAD/Mateusz Markowski
Pałacyk w 2013 i 2024 r. Autor zdjęcia: Danuta B./fotopolska.eu, Licencja: CC-BY-SA 3.0 i whiteMAD/Mateusz Markowski
Dom Ksawerego Konopackiego przed i po renowacji. Autor zdjęcia: Balbina/fotopolska.eu, Licencja: CC-BY-SA 3.0 i whiteMAD/Mateusz Markowski
Aby przywrócić pałacykowi dawną świetność, w 2017 roku miasto wybrało wykonawcę generalnego remontu, który przeprowadzono pod nadzorem konserwatora zabytków. Kompleksowe prace modernizacyjne na zewnątrz i wewnątrz budynku zakończyły się pod koniec 2020 r. W ich ramach wykonano m.in.: podbijanie fundamentów, wymianę części stropów i nadproży, wzmocnienie więźby dachowej, montaż stolarki okiennej i drzwiowej, nowe żelbetowe klatki schodowe, instalacje oraz tynki. W odnowionych wnętrzach znalazł swoją siedzibę Dom Kultury „Praga”. Dla mieszkańców dostępny jest również na nowo zagospodarowany ogród na posesji i zachowany z oryginalnego budynku taras.
Źródło: architektura.um.warszawa.pl, szrm.pl
Czytaj też: Architektura w Polsce | Pałac | Metamorfoza | Renowacja | Zabytek | Historia | Warszawa
