Dom Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Rosja” był jednym z najpiękniejszych budynków przedwojennej Warszawy. Gmach stanowił dominantę zabudowy tej części ulicy Marszałkowskiej, który w ogromnym stopniu kreował wizerunek przedwojennej stolicy, tej wspominanej dziś z nostalgią i utożsamianej ze wspaniałymi wielkomiejskimi czasami, za którymi się często tęskni, zwłaszcza w kontekście uchowanych bez większych zniszczeń pobliskich stolic – Pragi, Budapesztu czy Wiednia.
Gmach ten w realiach przedwojennych w ogromnym stopniu kreował charakter, skalę jak i atmosferę dawnej ulicy Marszałkowskiej. Jego detale, takie jak bliźniacze hełmy na rogach, alegoria elektryczności pośrodku czy francuski mansardowy dach stały się ulubionym motywem pocztówek prezentujących w latach 1900-1939 tę część miasta.
Pocz. XX w., ulica Marszałkowska i Dom Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Rosja”. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona
Obiekt powstał w latach 1898-1899. Pierwotny projekt, przygotowany przez absolwenta Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu Piotra Brukalskiego oraz niemieckiego architekta związanego z Łodzią Ottona Gehliga, został zmodyfikowany – podobnie jak w przypadku hotelu Bristol, o którym pisaliśmy TUTAJ – przez architekta Władysława Marconiego. Architektura gmachu to połączenie nowoczesnej techniki z elementami włoskiego i francuskiego renesansu. Budynek uchodził za jeden z najlepszych przykładów wielkomiejskiej zabudowy przełomów wieków. Gmachu takiego nie powstydziłyby się ulice największych i najelegantszych europejskich miast. W obiekcie prócz biur mieściły się m.in. wielkopowierzchniowe sklepy w przyziemiu. Towarzystwo Ubezpieczeniowe zajmowało reprezentacyjne pierwsze piętro, z wejściem i klatką schodową od strony Marszałkowskiej.
Budynek tuż przed wojną i obecnie. Źródło: Google Maps i Archiwum Państwowe w Warszawie
Gmach ok. 1916 roku i współcześnie. Widok budynku od strony narożnika ulic Moniuszki i Marszałkowskiej. Źródło: Google Maps i Public domain, via Wikimedia Commons
Pocz. XX w. i dziś, ulica Marszałkowska i gmach Towarzystwa Ubezpieczeń “Rosja”. Fot. whiteMAD/Mateusz Markowski i Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona
Budynek nie ucierpiał w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku. Został podpalony przez Niemców w 1944 roku po zakończeniu powstania warszawskiego. W latach 1948–1950 wzniesiono na jego miejscu gmach PKO według projektu Bohdana Lacherta. Wypalony budynek Towarzystwa Ubezpieczeń “Rosja” w większości rozebrano, pozostawiając jedynie parter i dwa piętra od strony Marszałkowskiej. Następnie dobudowano kilka nowych pięter, niższych od poprzednich, elewację budynku wygładzono, a ocalałe piętra przesłonięto ażurową konstrukcją z otworami, które przyczyniły się do nadania mu przez mieszkańców Warszawy nazwy „dom pod sedesami”. Pod koniec lat 90. zmieniono elewację budynku likwidując powojenne “sedesowe” otwory. Pozostałością po dawnym gmachu Towarzystwa Ubezpieczeń “Rosja” jest klatka schodowa (ocalały m.in. marmurowe schody i kute, żelazne poręcze).
Źródło: dioblina.eu, varsavianista.pl, forumrozwoju.waw.pl
Czytaj też: Architektura | Kamienica | Modernizm | Miasto | Warszawa | Architektura w Polsce
