Adria była lokalem gastronomiczno-rozrywkowym znajdującym się w latach 1931–1944 w Śródmieściu Warszawy, przy ul. Moniuszki 10. W latach 30. XX w. uchodziła za najbardziej eleganckie tego typu miejsce w stolicy. Po wojnie w odbudowanym gmachu kultywowano przedwojenne tradycje pod tą samą nazwą. Adrię ostatecznie zamknięto w listopadzie 2005 r. Teraz pojawiły się informacje, że spółka LivUp planuje w zmodernizowanym obiekcie stworzyć mieszkania na wynajem.
Gmach Włoskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Riunione Adriatica di Sicurtà przy ul. Moniuszki 10 (obecnie Moniuszki 8), w którym mieściła się Adria, powstał w latach 1928–1930. Został zaprojektowany przez Edwarda Ebera. Jego żona Alicja Eber zaprojektowała szyld do restauracji, była także autorką fresku, który ozdabiał plafon lokalu. Adria powstała w przebudowanej części reprezentacyjnego gmachu. Jej wystrój zaprojektowali Edward Seydenbeutel, Jerzy Gelbard, Grzegorz Sigalin i Roman Sigalin. Mógł on pomieścić do 1500 gości.
Adria w 1940 r. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl/
Autorzy wystroju wnętrz Adrii dążyli do osiągnięcia wyrazu architektonicznego poprzez samą tylko grę form, powierzchni, materiału i unikanie nadmiernego zdobnictwa. Właściwą ozdobą wnętrz była doskonałość, szlachetność materiałów i dokładność ich obróbki. Istotnym elementem wystroju lokalu był specyficzny sposób rozłożenia i opanowania efektów świetlnych. Lokal rozpoczął działalność w lutym 1931 r. Adria składała się z hallu, zimowego ogrodu kawiarnianego z ptakami i roślinami pod szklanym dachem, sali kawiarnianej, baru amerykańskiego, sali dancingowej, w której znajdował się mały parkiet i parkiet obrotowy. Dancing był czynny od popołudnia przez całą noc.
Kamienica na Moniuszki 10 (obecnie 8) za okupacji i dziś. Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie i whiteMAD/Mateusz Markowski
Twórcą, kierownikiem i współwłaścicielem lokalu był od ok. 1930 pochodzący ze Lwowa Franciszek Moszkowicz. Adria była najbardziej eleganckim lokalem w Warszawie, miejscem spotkań sfer rządzących i ówczesnej elity.
Riksza przed Adrią, rok 1940 i 2024. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl/ i whiteMAD/Mateusz Markowski
W okresie okupacji niemieckiej Adria była chętnie odwiedzana przez funkcjonariuszy SS i policji niemieckiej. Po 1940 roku lokal miał status Nur für Deutsche. 22 maja 1943 r. żołnierz AK Jan Kryst ps. „Alan” przeprowadził w środku samotny atak na bawiących się tam Niemców. Jego czyn upamiętnia tablica umieszczona na ścianie budynku w październiku 1995 r.
Front budynku w 1930 i dziś. Źródło: Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej i whiteMAD/Mateusz Markowski
W czasie powstania warszawskiego mieściła się tam m.in. stołówka powstańcza. Na górnych piętrach gmachu przez krótki czas działała radiostacja „Błyskawica” oraz Wydział Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej.
Sierpień 1944 i kwiecień 2024. Marszałkowska, róg Moniuszki. Widok na plac Napoleona. Źródło: Dni powstania. Kronika fotograficzna walczącej Warszawy. Stanisław Kopf, Jan Grużewski Instytut Wydawniczy “PAX” Warszawa 1957 i whiteMAD/Mateusz Markowski
18 sierpnia 1944 r. w budynek przy ul. Moniuszki 10 trafił pocisk kalibru 600 mm wystrzelony z moździerza Karl Gerät. Pocisk przebił się przez wszystkie stropy, kopułę oraz parkiet restauracji i ostatecznie zatrzymał się w piwnicach, ale nie eksplodował.
30 września 1944, 61. dzień powstania warszawskiego. Ofiary nalotu przy kolumnadzie kamienicy i to samo miejsce dziś. Źródło: waralbum.ru, Autor: Eugeniusz Lokajski i whiteMAD/Mateusz Markowski
Moniuszki w sierpniu 1959 i obecnie. Źródło: ETH-Bibliothek Zürich, Autor: Hans Leibundgut, Licencja: CC BY-SA 4.0 i whiteMAD/Mateusz Markowski
Moniuszki w sierpniu 1959 i obecnie. Źródło: ETH-Bibliothek Zürich, Autor: Hans Leibundgut, Licencja: CC BY-SA 4.0 i whiteMAD/Mateusz Markowski
Gmach odbudowano w 1960 r. z przeznaczeniem dla Państwowego Zakładu Ubezpieczeń. Zatarto wówczas pierwotny wygląd wnętrz oraz podwyższono bryłę. W 1973 r. reaktywowano lokal pod wcześniejszą nazwą. Nowa Adria składała się z kawiarni i baru kawowego na parterze oraz restauracji w podziemiu, która była jedną z najbardziej eleganckich w Warszawie i była chętnie odwiedzana przez gości zagranicznych oraz polskich emigrantów odwiedzających stolicę. Nową Adrię zamknięto w listopadzie 2005 r. Opuszczona kamienica figuruje w rejestrze zabytków.
Ul. Marszałkowska, widok na Moniuszki. Koniec lat 50. i obecnie. Autor: Mogens Tørsleff i whiteMAD/Mateusz Markowski
Teraz słynny budynek przy Moniuszki ma dostać nowe życie. Jak informuje Gazeta Wyborcza, projekt znajduje się obecnie w toku procesu administracyjnego. Za inwestycję odpowiada spółka LivUp – operator mieszkań na długi wynajem. Będziemy śledzić sprawę i czekamy na pierwsze wizualizacje oraz konkretne informacje dotyczące modernizacji.
Źródło: warszawa.wyborcza.pl, jedenraz.wordpress.com
Czytaj też: Kamienica | Warszawa | Architektura w Polsce | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie
