80 lat temu mieszkańcom getta warszawskiego został oddany do użytku drewniany most nad ulicą Chłodną. Zbudowano go nad przesmykiem pomiędzy dwiema częściami wydzielonej dzielnicy, głównie w celu usprawnienia komunikacji w getcie. W czasie okupacji Chłodna, jako ważna arteria wylotowa aryjskiej Warszawy, dzieliła getto na dwie części. Kładka nad ulicą Chłodną istniała zaledwie przez pół roku (od stycznia do sierpnia 1942 r.), mimo to stała się jednym z głównych symboli zagłady Żydów w okupowanej Warszawie.
Na północ od Chłodnej rozpościerało się tzw. duże getto z przewagą ubogiej ludności. To tam mieszkała warszawska biedota, drobni handlarze, rzemieślnicy oraz przesiedleńcy i to tam panowały najgorsze warunki oraz umieralność była najwyższa. Na południe od ul. Chłodnej znajdowało się małe getto, w którym mieszkali ludzie zamożniejsi, swoista elita, często będący zasymilowanymi Żydami. Tam też mieścił się m.in. Judenrat oraz uchodząca za jedną z najlepszych ulic w getcie, ulica Sienna.
Kładka nad ulicą Chłodną, wejście północne, lata 40. XX w.
Właśnie na styku tych dwóch różnych od siebie części warszawskiego getta, na początku 1942 roku Niemcy przerzucili drewnianą kładkę dla pieszych. Dla ruchu kołowego zaś zainstalowali na skrzyżowaniu ul. Chłodnej i Żelaznej specjalną bramę. Most zaprojektowany i wykonany przez firmę „Schmied i Muetzermann“ postawiono na wysokości budynków Chłodna 23 i Chłodna 26. Sięgał on poziomu drugiego piętra, dzięki czemu mogły pod nim przejeżdżać tramwaje, transporty niemieckiego wojska i samochody. Mieszkańcy getta mogli z niego zobaczyć niedostępną dla nich część Warszawy, dlatego bywał nazywany Mostem Westchnień, na wzór włoskiego Ponte dei Sospiri. Według legendy, jego nazwa pochodzi od smutnych westchnień (sospiri) więźniów, którzy podążając mostem do sali sądowej ostatni raz spoglądają na Wenecję.
Ulica Chłodna, rok 1939 i 2022. (Archiwum Państwowe w Warszawie)
Skrzyżowanie ulic Chłodnej i Żelaznej, widok na wschód, pocz. lat 40. XX w. i obecnie.
Skrzyżowanie ulic Chłodnej i Żelaznej, widok na zachód, pocz. lat 40. XX w. i obecnie.
Kładka została rozebrana po wielkiej akcji likwidacyjnej getta warszawskiego, gdyż przestała być już potrzebna. Jednak budowla tak bardzo wryła się w świadomość i pamięć ówczesnych mieszkańców stolicy, że bardzo często pojawiała się w literaturze czy na fotografiach z okupowanej Warszawy. Wraz z likwidacją getta po powstaniu, poza masowymi wywózkami oraz mordami, zniknęła też ogromna większość zabudowy, która znalazła się w jego granicach. Planowe wyburzenia i podpalenie nie oszczędziły też aryjskiej strony miasta. Z gęsto zabudowanej okolicy skrzyżowania ulic Chłodnej i Żelaznej, do obecnych czasów przetrwała zaledwie garstka budynków. Najbardziej chyba znanym jest narożna kamienica Ignacego Partowicza, wzniesiona w latach 1937-1938. W czasie II wojny światowej w kamienicy znajdował się posterunek żandarmerii niemieckiej (tzw. Nordwache), z którego Niemcy nadzorowali skrzyżowanie ulic, stanowiące do czasu otwarcia kładki jedyne oficjalne połączenie między małym a dużym gettem.
Okolica kładki nad ul. Chłodną, rok 1945 i 2021.
W miejscu osławionego przejścia między gettami od 2011 roku znajduje się artystyczne upamiętnienie – Kładka Pamięci. Pomnik składa się z dwóch par słupów ustawionych po obu stronach ulicy. Zostały one pokryte okładziną z brązu krzemowego, mającego przypominać drewniane belki mostu. Pomiędzy słupami rozpięto cztery światłowody o długości 27 metrów, wyznaczające miejsce, w którym znajdował się podest i poręcze mostu a cienie, rzucane przez umieszczone na wysokości ośmiu metrów dwa małe ekrany, mają stwarzać iluzję, że po kładce poruszają się ludzie. W zamierzeniu projektanta instalacji, Tomasza Leca, ma być ona strukturą niejednoznaczną służącą kontemplacji. W dwóch słupach ustawionych po północnej stronie Chłodnej zamontowano cztery stereoskopy (obecnie częściowo uszkodzone), w których można obejrzeć trójwymiarowe zdjęcia mostu oraz usłyszeć dźwięki przejeżdżających tramwajów, tupot ludzkich stóp na schodach mostu i śpiew żydowskiego kantora.
Łączna liczba ofiar getta warszawskiego szacowana jest na ok. 400 tys. osób, z czego ok. 92 tys. zginęło lub zmarło w Warszawie (głównie ofiary głodu i chorób), a ok. 300 tys. w obozie zagłady w Treblince i w trakcie dwóch akcji wysiedleńczych. Warszawskie getto było największym spośród wszystkich utworzonych w okupowanej Europie.
Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z warszawskimi zabytkami! To może Cię zainteresować:
– PERŁA WARSZAWSKIEGO KLASYCYZMU – PAŁAC NA WYSPIE W ŁAZIENKACH KRÓLEWSKICH
– PAŁAC BLANKA W WARSZAWIE – REZYDENCJA STOŁECZNEJ BURŻUAZJI
– UTRACONE ZABYTKI: KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ALEKSANDRA NA PLACU TRZECH KRZYŻY W WARSZAWIE
Czytaj też: Warszawa | Zabytek | Architektura
Temat: Kładka nad ulicą Chłodną – najważniejszy symbol warszawskiego getta.
Źródła: jhi.pl, fotopolska.eu, mapa.um.warszawa.pl, domena publiczna
