Argumentów, by Nowa Huta zyskała status pomnika historii jest wiele. Miasto podkreśla, że Nowa Huta to zarówno charakterystyczna architektura i unikalna siatka urbanistyczna, ale też historie ludzi, przez pryzmat których można opowiadać o powojennej Polsce. Urzędnicy od ponad dekady prowadzą starania, aby Nową Hutę uznano za pomnik historii i snują dalsze plany, marząc o wpisie na listę UNESCO.
Dla fanów architektury Nowa Huta to przede wszystkim budynki zaprojektowane w stylu socrealistycznym. Dla socjologów to zjawisko-eksperyment społeczny, będący próbą budowy społeczeństwa oderwanego od tradycyjnych, wiejskich środowisk południowej Polski.
W trosce o ochronę dziedzictwa tego obszaru w 2014 r. miasto podjęło starania (zakończone wejściem w życie stosownej uchwały w 2020 r.) o utworzenie tu parku kulturowego. Obszar Parku Kulturowego Nowa Huta objął ponad 300 ha, w tym: wpisany do rejestru zabytków układ urbanistyczny Nowej Huty, postmodernistyczne os. Centrum E, tereny wokół Zalewu Nowohuckiego i Nowohuckiego Centrum Kultury, część dawnej wsi Krzesławice wraz z posiadłością dworską należącą niegdyś m.in. do Hugona Kołłątaja i Jana Matejki, a także gotycki drewniany kościół pw. św. Bartłomieja z XV w. oraz niezwykle cenne Opactwo Cystersów w Mogile, które w 2022 r. będzie obchodzić jubileusz 800-lecia, symbolicznie zainaugurowany 23 października 2021 r. otwarciem Muzeum Kultury i Duchowości Cystersów.
Od kilku lat prowadzona jest też sukcesywna odnowa Nowohuckiego Centrum Kultury wraz z otoczeniem, a w tym roku Teatr Łaźnia Nowa oddał do użytku Dom Utopii – Międzynarodowe Centrum Empatii. Nowe przepisy pozwalają też skutecznie walczyć z nielegalnymi reklamami i szpetnymi szyldami, dzięki czemu Nowa Huta po prostu ładnieje. O tym, jak znikają tam reklamy pisaliśmy TUTAJ.
Pierwsze próby uznania Nowej Huty za pomnik historii, podjęte ponad dekadę temu, nie spotkały się z przychylnością Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Kulturowego. Wniosek w dużej mierze opierał się na obszarze tzw. Starej Nowej Huty. Teraz jednak miasto stara się, by postrzeganie Nowej Huty obejmowało szerszy kontekst i odwoływało się do kategorii krajobrazu kulturowego. W tym sensie obszar wpisu zostaje poszerzony. Nie chodzi wyłącznie o wyjątkową architekturę nowohuckiego centrum, ale i związane z dzielnicą wydarzenia, m.in. narodziny ruchu solidarnościowego i działalność opozycyjną w PRL, ale także historię zamierzchłą: m.in. Opactwa Cystersów i krzesławickiego dworku – wszystko to znajduje się w argumentacji aktualnego wniosku, w którym Kraków stara się o uznanie za pomnik historii obszaru Parku Kulturowego Nowa Huta wraz z Opactwem Cystersów w Mogile i częścią Krzesławic. Zgodnie z ustaleniami ekspertów miejsce wskazane do uznania za pomnik historii określone jest jako „Kraków – krajobraz kulturowy Nowej Huty z Opactwem Cystersów w Mogile i częścią Krzesławic”.
W ten sposób tą formą ochrony zabytków może zostać objęty obszar o szczególnej wartości dla kultury naszego kraju ze wszystkimi jego wartościami materialnymi i niematerialnymi, odzwierciedlający nie tylko historię drugiej połowy XX w., ale też wielowiekowe dzieje mogilskiego opactwa i wsi Krzesławice. Park Kulturowy Nowa Huta tworzy spójny, nawarstwiający się od stuleci krajobraz kulturowy, będący miejscem ważnych wydarzeń historycznych, godny uznania za pomnik historii ‒ podkreśla Robert Piaskowski, pełnomocnik prezydenta Krakowa ds. kultury, koordynujący starania miasta o uznanie Nowej Huty za pomnik historii.
Wpisów na listę pomników historii, na wniosek ministra ds. kultury dokonuje w drodze rozporządzenia prezydent kraju. Kraków pracuje nad nową wersją wniosku o nadanie tego statusu Nowej Hucie, który w pierwszym kwartale 2022 r. zostanie złożony w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Przygotowany jest także harmonogram dalszych działań wynikających z obowiązującej procedury.
Uznanie Nowej Huty za pomnik historii może w przyszłości utorować wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, co jest możliwe poprzez tzw. wpis seryjny z miastami modernistycznymi czy socrealistycznymi. Rozmowy na ten temat od kilku lat toczą się wśród ekspertów UNESCO.
Czytaj też: Ciekawostki | Zabytek | Kraków | Wydarzenia | Socrealizm | whiteMAD na Instagramie
fot. Tom Rollauer, źródło: UM Kraków
