Mocarze Sztuki. Internauci wybrali 5 dzieł, które będą odnowione!

Mocarze Sztuki to bardzo ważna, potrzebna i chwalebna inicjatywa podjęta przez Fundację Most the Most (https://mostthemost.pl). Fundacja co roku uruchamia otwarte głosowanie dla internautów, którzy w ramach swojego udziału, mogą wskazać pięć muzealiów wchodzących w skład polskich zbiorów. Pięć dzieł sztuki, które zdobędą największą ilość głosów zostanie poddanych renowacji, która sfinansowana zostanie przez fundację. Poniżej prezentujemy listę pięciu zwycięskich muzealiów, które zostały wybrane przez internatów w tegorocznej edycji konkursu. Warto zaznaczyć, że w tym roku udział w głosowaniu wzięło 2816 osób.

Jaworowskie skrzynie wianne
Przełom XIX i XX w., lata 20-te i 30-te XX w. / Muzeum Kresów w Lubaczowie / Mocarze Sztuki

Obie skrzynie – starsza i młodsza – pochodzą z Horyńca-Zdroju (w powiecie lubaczowskim). Używane były w jednym gospodarstwie i należały do przedstawicielek dwóch pokoleń – matki i córki. Wytwarzane były na potrzeby „wyprawin” – obrzędu sprawowanego w czasie wiejskiego wesela, kiedy to panna młoda oficjalnie opuszczała rodziców, zabierając ze sobą wypełnioną „wianem” malowaną skrzynię. Po przeprowadzeniu prac konserwatorskich zajmą one należne im miejsce wśród najcenniejszych artefaktów na stałej wystawie kultury pogranicza polsko- ukraińskiego.

Rzeźba Madonny z Dzieciątkiem
XV w. / Muzeum Gdańska / Mocarze Sztuki

Matka Boska z Dzieciątkiem nazywana także Złotą Madonną, została wykonana około 1430 roku w Gdańsku. Pierwotnie umieszczona została w niszy przy Bramie Korkarzy na zewnątrz Bazyliki Mariackiej, a potem w jej wnętrzu. Po latach poniewierki spowodowanej zawieruchą wojenną w roku 2004 trafiła w ręce gdańskich muzealników, którzy od tego czasu próbują ja uratować dla sztuki i historii Gdańska. Obecnie figura mimo swego złego stanu zachowania jest eksponowana w Ratuszu Głównym Miasta Gdańska w pomieszczeniu zwanym Mały Krzysztof.

Po konserwacji rzeźba tam powróci, gdzie zostanie włączona w nowoopracowaną, ogólnodostępną „ścieżkę zwiedzania”. Dzięki temu publiczność będzie mogła podziwiać jej piękno i poznać niezwykłą historię.

Biblia, inkunabuł, druk zwarty
XV w. / Muzeum Warszawy / Mocarze Sztuki

Biblia ukazała się w 1482 r. w szwajcarskiej oficynie Johanesa Amerbacha, bazylejskiego drukarza, jednego z najwybitniejszych humanistów epoki renesansu. Stanowi przykład pozbawionego iluminacji i oprawy inkunabułu, wydanego na papierze czerpanym. Liczy 509 kart o wymiarach 28,5cm x 20,5cm x 7,8cm. Zawiera dwukolorowe, malowane ręcznie inicjały o różnej wielkości. Biblia posiada wszelkie cechy charakterystyczne dla druków sprzed 1500 roku: incipity, explicity, rozpoczynające i kończące każdą księgę, reprezentanty, sygnatury, kolofon z datą wyprodukowania druku. Charakteryzuje ją różnorodność czcionki, ligatur, abrewiur, dwuszpaltowa kompozycja.

Inkunabuł należał w 1695 r. do ks. Szymona Plucińskiego, prepozyta parafii w Koniecpolu w latach 1692 – 1704, następnie znajdował się w bibliotece pałacowej Potockich w Koniecpolu. Dalsze jego losy są nieznane. W roku 2003 Biblia została podarowana Muzeum Drukarstwa przez prywatnego właściciela. Inkunabuł jest jedynym przykładem w zbiorach Muzeum Drukarstwa druku z najwcześniejszego okresu drukarstwa, do 1500 r., z czasów gdy tekst był drukowany, a ilustracje wykonane ręcznie.

Biblia jest najstarszym i niezwykle cennym pod względem historycznym i technologicznym obiektem w zbiorach Muzeum Drukarstwa (oddziału Muzeum Warszawy). Jest to obiekt niezwykle rzadki ponieważ pochodzi z najwcześniejszego okresu drukarstwa i jest określany jako inkunabuł. Z powodu bardzo złego stanu zachowania nie może być prezentowany publiczności ze względu o jego dobro. Aby móc zabezpieczyć obiekt, zachowując przy tym jego wartość naukową, potrzebne jest przeprowadzenie bardzo wysublimowanej konserwacji, która polega na wykonaniu wszystkich zabiegów w bloku, bez rozszywania obiektu na pojedyncze składki. Jakiekolwiek prace powinny być także uzupełnione wykonaniem wielu badań technologicznych mających na celu lepsze zapoznanie się z techniką i technologią wykonania obiektu, co pozwoli na lepsze zrozumienie jego historii i sposobu wykonania.

Kilim ze znakami kół naukowych i związków studentów Politechniki Lwowskiej
XX w. / Muzeum Kresów w Lubaczowie / Mocarze Sztuki

Kilim powstał pomiędzy 1936, a 1939 r. we Lwowie, był najpewniej darem studentów Politechniki Lwowskiej dla kościoła pw. św. Marii Magdaleny we Lwowie, który pełnił rolę świątyni akademickiej. Na osi chodnika zostały zamieszczone symbole 11 kół i związków studenckich Politechniki Lwowskiej. Patrząc od góry są to znaki:

Koła Studentów Mechaników i Elektryków (zał. 1902 r.)
Związku Studentów Inżynierii (zał. pod koniec XIX w.)
Związku Studentów Architektury (zał. 1902 r.)
Koła Górniczo-Naftowego Studentów (zał. 1904)
Koła Studentów Dublańczyków (zał. 1865 r.)
Związku Awiatycznego Studentów (zał. 1909 r.)
Koło Studentów Wilnian (zał. 1933 r.)
Koła Studentów Inżynierii Lasowej (zał. 1919 r.)
Związku Akademików Ślązaków (zał. 1936 r.)
Koła Studentów Chemików (zał. 1896 r.)
Związku Studentów Inżynierii Mierniczej (zał. 1928 r.)

Logotypy (graficzne monogramy) są oddzielone od siebie kłosami zbóż, odnoszą się do rolnictwa, a także symboliki chrześcijańskiej. Na bokach wymienianych logotypów znajdują się na przemian znane symbole chrześcijańskie, takie jak krzyż grecki, Chi Rho oraz Alfa i Omega. W części mniejszej kilimu symbol Alfy został wycięty (dziura). Całość elementów graficznych wraz z bocznymi liniami falistymi utrzymana jest w charakterystycznym stylu art deco. W obu częściach kilim zakończony frędzlami. Być może był darem lub votum studentów Politechniki Lwowskiej dla położonego w pobliżu kościoła pw. św. Marii Magdaleny we Lwowie, która pełniła rolę świątyni akademickiej.

Obiekt, wraz z innymi zabytkami wyposażenia kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie trafił do parafii św. Wojciecha w Cieszanowie w wyniku powojennych zmian granic państwowych i ekspatriacji ludności polskiej z dawnych Kresów Rzeczypospolitej. Skrzynie ewakuacyjne z napisem „kościół św. Marii Magdaleny”, „Lwów” oraz „Lubaczów”, wypełnione najcenniejszymi i najpiękniejszymi materiałami, haftami, wzorami i kolorami na ornatach, kapach, stułach, bieliźnie liturgicznej czy ołtarzowej, a także blaskiem bijącym od złotnictwa liturgicznych naczyń: monstrancji, kielichów, świeczników, ołtarzowego krzyża oraz złotego tabernakulum (w stylu art. deco), Ikony Najświętszej Marii Panny Łaskami Słynącej obrazu św. Jana z Dukli i św. Stanisława Kostki pędzla Stanisława Kaczor Batowskiego, zostały uratowane przez ostatniego proboszcza parafii pw. św Marii Magdaleny we Lwowie – ks. Józefa Kłosa. Kapłan, który, wydawało się ówcześnie, był ostatnim proboszczem kościoła pw. św. Marii Magdaleny we Lwowie, w 1946 r. zapoczątkował jego historię po drugiej stronie polsko-sowieckiej granicy, w niewielkim Cieszanowie. Część obiektów nadal znajduje się na wyposażeniu kościoła parafialnego pw. św. Wojciecha, część, tak jak opisany kilim, trafiła do kolekcji Muzeum Kresów w Lubaczowie.

W okresie od sierpnia do grudnia 2022 r. kilim w formie reprodukcji (naklejki na podłogę), ze względu na zły stan zachowania, prezentowany był na wystawie pt. „Skarby kresowej świątyni – dziedzictwo kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie na ziemi lubaczowskiej”, dofinansowanej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Cieszył się ogromnym zainteresowaniem ze względu na wyjątkowość symboliki na nim zawartej oraz ciekawej scenografii wnętrza kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie. Zainteresowanie publiczności oraz naukowców skłoniła do dalszych dociekań nad jego historią i starań o jego dalszą prezentację. Informacje o obiekcie wraz z reprodukcją można znaleźć w katalogu wystawy „Skarby kresowej świątyni – dziedzictwo kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie”, wydanej wspólnie przez Muzeum Kresów w Lubaczowie i Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika” (Lubaczów–Warszawa 2022).

Ze względu na wyjątkowość obiektu Muzeum Kresów w Lubaczowie zrealizowało film promocyjny, w ramach zgłoszenia do konkursu „MOCARZE SZTUKI”, organizowany przez Fundację Most the Most. Główne założenie filmu to prezentacja zniszczonego obiektu w przestrzeni kościoła pw. św. Wojciecha w Cieszanowie, ponieważ to właśnie tam po II wojnie światowej trafił kilim. Obiekt prezentowany jest przez niosących go uczniów z Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Lubaczowie. Jest to nawiązanie do symboliki zawartej w kilimie – znaków związków i kół naukowych studentów Politechniki Lwowskiej.

Kwatera ołtarza szafiastego, ok. 1500 r., drewniana, polichromowana, złocona, warsztat elbląski
Przełom XIV i XV w. / Muzeum Okręgowe w Toruniu / Mocarze Sztuki

Kwatera ołtarza ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu jest dziełem bardzo pięknym, rzadkim (plastyka elbląska) i o najwyższej klasie. Pomimo utraty dwu figurek apostołów, środkowej i z lewej strony, oraz całego kontekstu w którym prezentowany zabytek funkcjonował (tylko jedna zachowana kwatera ołtarza), pierwotna forma rzeźbiarska, prawej figurki awersu na złoconym, subtelnie i bardzo dekoracyjnie puncowanym tle, oraz bardzo wysokiej klasy malarstwo rewersu przedstawiające sceną Ukrzyżowania, nie pozostawiają wątpliwości że mamy odczynienia z dziełem wyjątkowym. Wartość ekspozycyjna toruńskiej kwatery z kościoła w Pierzchałach, mimo okaleczenia i wyrwania jej z oryginalnego kontekstu, nacechowanego religijnie i ograniczenia do bycia muzealnym eksponatem jest niepodważalna. Obiekt znajduje się w Galerii Sztuki Gotyckiej Muzeum Okręgowego w Toruniu, mieszczącej się na parterze wschodniego skrzydła ratusza staromiejskiego – głównego gmachu muzeum. Ze względu na bardzo zły stan zachowania obiekt w chwili obecnej eksponowany jest tylko z jednej strony, od strony rewersu, co dodatkowo i zasadniczo zakłamuje jego pierwotną funkcję oraz treść i unieczytelnia przekaz zabytku, sprowadzając go jedynie do roli obrazu. Problematyka ekspozycji kwatery nie zostanie rozwiązana aż do momentu kiedy nie zostanie poddana specjalistycznym zabiegom konserwatorsko-restauratorskim.

Kwaterę należy poddać niezwłocznej całościowej konserwacji. Interwencja konserwatorska jest koniecznością ze względu na postępujący, nieodwracalny proces degradacji zabytku, jego ubytki i postępujące zniekształcenia, jak osypywanie się odspajających fragmentów zaprawy z warstwą malarską i folią złotą z obu stron. Głównym celem proponowanej konserwacji i restauracji jest przywrócenie kwaterze w jak największym stopniu pierwotnych walorów estetycznych i artystycznych oraz pierwotnego wyglądu, przy jednoczesnym zachowaniu patyny czasu, przywracając zarówno dziełu malarskiemu jak i rzeźbiarskiemu kultowy charakter i podkreślając wysoką wartość historyczną oraz artystyczną zabytku. Obiekt jest w bardzo złym stanie, właściwie destrukcji. Bez natychmiastowych zabiegów konserwatorsko-restauratorskich, właściwie ratunkowych ulegnie dalszej degradacji. Podsumowując, zaprezentowana kwatera z toruńskich zbiorów jest dziełem wyjątkowym i zasługuje na należytą jej atencję. Szczególnie podkreślić należy wartości historyczno-naukowe oraz artystyczne, które wyróżniają ten zabytek zarówno na tle innych zabytków tej klasy zgromadzonych w muzeum, jak również na tle zabytków sztuki gotyckiej zachowanych do czasów współczesnych tak nielicznie. Dla Muzeum Okręgowego z główną siedzibą w gotyckim Ratuszu Staromiejskim, w samym sercu toruńskiej zabytkowej starówki, symbolu gotyckiego Zespołu Staromiejskiego, wpisanego w 1997 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, będącym wizytówką miasta i dumą mieszkańców Torunia, Galeria Sztuki Gotyckiej i każdy zabytek na niej prezentowany są szczególnie ważne, podkreślając tradycję, historię i kulturę Torunia oraz jego mieszkańców.

Awers: Z prawej strony kwatery przymocowana drewniana płaskorzeźba apostoła. Figurka przyścienna, polichromowana. Posadzona jest na niskim cokole, wykonanym razem z figurą. Odwrocie rzeźby jest ścięte płasko. Apostoł stoi ujęty frontalnie, przegięty lekko w lewo, prawa noga wysunięta, lewą ręką przytrzymuje rozwartą księgę w czerwonej okładce (prawa ręka odłamana). Włosy, zwinięte w spiralne pasma, opadają na czoło i ramiona. Odziany w tunikę z resztką niebieskiej polichromii, oraz złoty płaszcz z czerwoną podszewką. Poła płaszcza odgina się tworząc fałdę „małżowinową”, u dołu ostro zakończoną; obok niej mniejsza fałda „małżowinowa”. Rysunek fałd suchy i twardy. Tło złote, wytłaczane (motywy kwadratów). Nad głową apostoła i zaginionych dwu innych figur – wytłaczane aureole.
Rewers malowany: Przybicie do krzyża. W centrum kompozycji Chrystus krwawiący, w białym perizonium, modelowanym niebiesko, w koronie cierniowej z jasnożółtą aureolą – rozciągnięty na leżącym ukośnie na ziemi krzyżu. Po lewej, nieco w głębi, dwaj pachołkowie: jeden, w czerwonej szacie, przybija dłoń Chrystusa do krzyża; drugi, siedzący na ziemi, w obcisłych pasiastych jasnożółto-czerwonych spodniach, żółtym kaftanie i czerwonej czapce, zaciąga powróż na ramieniu Chrystusa. Po prawej stronie kompozycji, na pierwszym planie stoi arcykapłan żydowski w zielonym płaszczu z gronostajowym kołnierzem i zielonej czapce ze złotym zdobieniem. W prawej ręce trzyma laskę. Za nim w tle stoi dwóch mężczyzn. Pierwszy w jasnożółtej szacie i czerwonej czapce oraz pachołek z halabardą (widoczny tylko fragment jego głowy i dłoni). Przy dolnej krawędzi obrazu rozrzucone narzędzia do ukrzyżowania. W tle występ skalny brązowozielony, porośnięty drzewami (widoczne tylko brązowe pnie bez koron). W głębi błękitne pasmo gór i niebieskie niebo.

Jest to kwatera dolna prawego skrzydła tryptyku. W części środkowej tryptyku znajdowały się trzy figury: Maria z Dzieciątkiem między św. Małgorzatą (po lewej od widza) i św. Jan Chrzciciel. Na awersach skrzydeł widniały figurki apostołów (po trzy w każdej kwaterze). Rewersy były malowane: na lewym skrzydle znajdowała się u góry scena Biczowania, u dołu – scena Niesienia krzyża; na prawym skrzydle u góry – Cierniem koronowanie, u dołu – Przybicie do krzyża. Figurka świętego z kwatery w toruńskim Muzeum dzierżyła niegdyś w prawej ręce (obecnie odłamanej) miecz stanowiący atrybut św. Pawła. Figurka świętego nosi wyraźne cechy przynależności do plastyki elbląskiej; szczególnie bliskie pokrewieństwo łączy ją z rzeźbionymi partiami ołtarza Słodowników z kościoła św. Mikołaja w Elblągu oraz ołtarza Pokłonu Trzech Króli z kościoła Trzech Króli w tymże mieście. Mniej wyraźnie natomiast zarysowują się związki malowanego rewersu kwatery – z malarstwem elbląskim, choć badacze dopatrują się pewnych cech wspólnych z niektórymi obiektami malarstwa elbląskiego. Wskazując ponadto na zapożyczenia z grafiki Dürera, stanowiącej źródło inspiracji twórczych całego malarstwa elbląskiego. Jednak w przypadku ołtarza z Pierzchał zapożyczenia te były mniej bezpośrednie, niż w innych dziełach elbląskich.
Kwatera pochodzi z kościoła w Pierzchałach (Pettelkau) koło Braniewa (woj. olsztyńskie). Po 1945 r., w posiadaniu OO Redemptorystów w Braniewie. Od 10.11.1954 r. własność Muzeum Okręgowego w Toruniu. Kwatera była konserwowana w 1962 r. Oprac. na podstawie: Józef Flik, Janina Kruszelnicka, Zbiory gotyckiej rzeźby i malarstwa Muzeum Okręgowego w Toruniu. Katalog, Toruń 1968, s. 74-76.

Mocarze sztuki – więcej o inicjatywie

Mocarze Sztuki to kampania społeczna, której ideą jest wykreowanie mody na wspieranie kultury i ochronę dzieł sztuki. Chcemy to robić poprzez akcję „adopcji” eksponatów muzealnych przez firmy, instytucje, stowarzyszenia i osoby fizyczne. Zapraszamy do współpracy: LOKALNE MUZEA z całej Polski, aby wskazały nam ze swoich zasobów eksponaty, którym chcą przywrócić świetność i poddać je pracom konserwatorskim, FIRMY, INSTYTUCJE, STOWARZYSZENIA aby przekazały darowiznę na sfinansowanie takich prac; WSZYSTKICH LUDZI MOCY – aby wzięli udział w konkursach na wybór zwycięskich eksponatów. Kampania ma charakter ogólnopolski, a wybór muzealiów będzie organizowany cyklicznie. Dzięki zaangażowaniu każdego z nas możemy razem stworzyć Wspólnotę Mocy dla kultury i sztuki. Więcej o inicjatywie przeczytacie na stronie organizatora Fundacji Most the Most: https://mostthemost.pl

źródło: https://mostthemost.pl/