Wrocław, ul. Niemcewicza

Nowe okna w starych budynkach. Czy zapomnieliśmy o estetyce?

·31 października 2023

Nowe okna w starych budynkach to temat skomplikowany i trudny. Zarówno w obiektach zabytkowych, jak i tych, które na listę zabytków nie trafiły, ale są wiekowe i przez to cechują się wartościową i oryginalną architekturą – ważne jest dobranie okien w taki sposób, by pasowały do charakteru budowli. Fakt, nikt nie może zabronić właścicielowi starej kamienicy, która nie została uznana za zabytek, zamontowania w niej plastikowych, najtańszych okien. Jednak, jak często widać na ulicach polskich miast, nie będą one dobrze wyglądały na tle wiekowej elewacji. Fasada budynku tworzy z oknami spójną całość, a ich obecność w danej formie wynika ze świadomego działania architekta.

Polska architektura cierpi na przykrą z punktu widzenia estetyki przypadłość, jaką jest bałagan ze stolarką okienną. O ile w nowszych budynkach podziały okien są prostsze i łatwiej je wymienić na nowe, powtarzające podział szyb i kolorystykę, o tyle w starych budynkach te podziały są bardziej wyrafinowane i skomplikowane. W efekcie kamienice czy wille są często oszpecane. Mnogość różnych okien zaburza całą harmonię i rytm elewacji, a renowacje połączone z wymianą stolarki na jednolitą są niestety rzadkością. Dobrze widać to na zdjęciach, które publikujemy.

Wrocław, ul. Niemcewicza. Źródło: Wrocław – Inwestycje budowlane

Nowe okna w starych budynkach

A co mówią przepisy? O nowe okna w starych budynkach zapytaliśmy Joannę Bielawską-Pałczyńską, dyrektorkę Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu:

Stolarka okienna w historycznych kamienicach jest istotnym elementem kompozycji architektonicznej elewacji. Z tego powodu MKZ zwraca szczególną uwagę na zachowanie oryginalnej stolarki okiennej, zwłaszcza tej najstarszej, najbardziej wartościowej i posiadającej bogate zdobienia snycerskie. Zgodnie z zasadami konserwatorskimi, stolarka w zabytkowym budynku powinna być zachowana i poddana renowacji. W przypadku konieczności wymiany jej zniszczonych fragmentów, elementy nowe należy wykonać na wzór oryginalnych z zachowaniem materiału, koloru i wymiarów oraz z powtórzeniem podziałów i profili. Zgodę na zachowanie i konserwację lub ewentualną wymianę okien, musi uzyskać właściciel każdej nieruchomości, która objęta jest ochroną konserwatorską. Konieczne jest przedstawienie inwentaryzacji okien oryginalnych. Ważne jest, aby była ona rzetelna i szczegółowa.

Całościowa wymiana stolarki w budynku to jeszcze inna sprawa. Kiedy posiada on jednego właściciela, sprawa wygląda prościej:

W przypadku generalnych remontów kamienic, będących własnością jednego właściciela, MKZ kładzie szczególny nacisk na wymianę stolarki w całym budynku – z zachowaniem i poddaniem konserwacji okien w najlepszym stanie technicznym, jako tzw. „świadków historii” – tak aby zachować spójność elewacji jako całości, w szczególności po renowacji elewacji. Podczas wymiany stolarki w całym obiekcie możliwy jest powrót do oryginalnej kolorystyki obiektu. Jest to sposób postępowania zarówno w obiektach wpisanych indywidualnie do rejestru zabytków, jak i objętych ochroną konserwatorską na podstawie wpisu obszarowego lub do gminnej ewidencji zabytków – tłumaczy Joanna Bielawska-Pałczyńska.

Poznań, ul. Szamarzewskiego – jeden z przykładów braku spójności stolarki

Jednak gdy obiekt należy do więcej niż jednej osoby, pojawiają się komplikacje.

Wówczas bardzo rzadko dochodzi do wymiany okien w jednym czasie. Zdarza się, że nowe okna powstają na podstawie projektów wykonanych przez różnych autorów na przestrzeni lat, ale przede wszystkim okna mogą być realizowane przez różnych wykonawców, których MKZ nie może narzucić inwestorowi. Często dochodzi też do samowoli właścicieli lub najemców. W takiej sytuacji wykorzystujemy możliwości, jakie daje nam ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Jednak zareagowanie we właściwym czasie i namierzenie osoby odpowiedzialnej za nielegalną wymianę okien nie zawsze jest możliwe. Zdarza się, że o wymianie okien dowiadujemy się po czasie, podczas kontroli. Nie jesteśmy wówczas w stanie stwierdzić kto i kiedy wymienił okna. W takiej sytuacji, gdy nie mamy podstaw do wskazania osoby odpowiedzialnej (czy był to aktualny czy wcześniejszy właściciel), najczęściej wydajemy zalecenia pokontrolne wskazujące, że w przypadku kolejnej wymiany okien należy je wymienić na wzór okien oryginalnych, zgodnie z zasadami konserwacji zabytków oraz po uzyskaniu pozwolenia konserwatorskiego – dodaje Joanna Bielawska-Pałczyńska.

Należy pamiętać, że wymiana takiego okna, bez oceny jej zasadności i oceny stanu zachowania, wykonanej przez odpowiednie organy, może być potraktowana jako zniszczenie części substancji zabytkowej i uszkodzenie zabytkowego budynku, co podlega przepisom karnym.

O ile zabytkową architekturę chronią przepisy i ratują przed takimi samowolkami, o tyle stare budynki, które nie znajdują się w rejestrze, są zdane na łaskę i niełaskę właścicieli. Nowa stolarka nie powinna zaburzać stylu kamienicy oraz przypominać tę zamontowaną oryginalnie w budynku, czyli powielać wcześniej istniejące kształty, wielkość otworów, podtrzymywać pierwotną kolorystykę oraz podziały tafli szyb. Realia niestety pokazują coś zupełnie innego. Najczęściej to brak poczucia estetyki, świadomości architektonicznej i względy finansowe prowadzą do powszechnego zeszpecenia polskich ulic. Dużym problemem są zwłaszcza środki finansowe. Właściciele mieszkań często wybierają najtańsze rozwiązania, których estetyka pozostawia wiele do życzenia. Widać to zwłaszcza w kamienicach i innych budynkach wielorodzinnych. Być może rozwiązaniem problemu byłby obowiązkowy fundusz remontowy, z którego wymiana okien byłaby finansowana? Póki co problem istnieje, a Polska ma jeszcze w tej kwestii lekcję do odrobienia.

Źródło: twojdom.eu, dako.eu

Zdjęcia z Wrocławia: Wrocław – Inwestycje budowlane

Zobacz też: Architektura | Elewacja | Kamienica | Zabytek | Ciekawostki