Nowy Odwach w Berlinie – budynek o niezwykłej wymowie

Nowy Odwach (niem. Neue Wache) to jeden z najważniejszych budynków nie tylko w Berlinie, ale i w całych Niemczech. Pełni on funkcję pomnikową, związaną z upamiętnieniem ofiar wojny i tyranii, stanowiąc przy tym Centralne Miejsce Pamięci Republiki Federalnej Niemiec (niem. Zentrale Gedenkstätte der Bundesrepublik Deutschland).

Ten klasycystyczny budynek znajduje się w Berlinie, w dzielnicy Mitte, przy alei Unter den Linden. Został zbudowany w latach 1816-1818 i jest pierwszym dziełem Karla Friedricha Schinkla zrealizowanym na terenie Berlina. To także jeden z najważniejszych obiektów niemieckiego klasycyzmu.

Nowy Odwach około 1900 roku. Public domain, via Wikimedia Commons

Gmach powstał na zlecenie króla Fryderyka Wilhelma III jako posterunek straży królewskiej, a także forma upamiętnienia żołnierzy poległych w wojnach napoleońskich. Budynek pełnił funkcję miejsca wart głównej i królewskiej straży (niem. Haupt- und Königswache) do czasu upadku monarchii w 1918 roku. Budynek został wybrany do ulokowania ogólnokrajowego miejsca pamięci żołnierzy zabitych podczas I wojny światowej. W listopadzie 1929 roku ogłoszono konkurs architektoniczny na przekształcenie Nowego Odwachu w miejsce pamięci. W lipcu 1930 roku zwycięzcą konkursu został Heinrich Tessenow. Podczas przeprowadzonej według jego projektu przebudowy w suficie wnętrza budynku wykonano okrągły świetlik, zaś na środku pomieszczenia postawiono mierzący 2 m wysokości i wykonany z czarnego granitu postument, na którym umieszczono na zrobionych ze złota i platyny podstawkach srebrny wieniec, będący dziełem rzeźbiarza Ludwiga Giesa. Po bokach postumentu postawione zostały z kolei dwa wąskie, wykonane z brązu kandelabry. 2 czerwca 1931 roku dokonano otwarcia przebudowanego Nowego Odwachu jako Ehrenmal der Preußischen Staatsregierung (pol. „Pomnik Wojenny Państwa Pruskiego”). Wygląd wnętrza obiektu, które przedstawiało się jako pusta, abstrakcyjna przestrzeń wywoływał skrajne odczucia.

Wnętrze budynku w 1931 roku. Bundesarchiv, Bild 102-11786 / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 DE, via Wikimedia Commons

Po dojściu do władzy nazistów obiekt dalej pełnił swoją funkcję miejsca pamięci poległych w I wojnie światowej, a także służył za tło do wystąpień i inscenizacji, organizowanych przez Adolfa Hitlera. Podczas II wojny światowej Nowy Odwach został poważnie uszkodzony, zaś w kolejnych latach, z powodu braku zabezpieczenia, zrujnowany budynek ulegał dalszej degradacji. Kierownictwo rządzącej NRD partii SED zatwierdziło w 1951 roku remont budynku, zaś we wrześniu 1956 roku magistrat Berlina Wschodniego podjął decyzję o nadaniu mu funkcji Pomnika Ofiar Faszyzmu i Obu Wojen Światowych (niem. Mahnmal für die Opfer des Faschismus und der beiden Weltkriege). Prace przy odbudowie gmachu pod kierownictwem architekta Heinza Mehlana rozpoczęły się w następnym roku i trwały do 1960 roku. Podczas nich na ścianie umieszczono napis z wykonanych z brązu liter: Den Opfern des Faschismus und Militarismus (pol. „Ofiarom Faszyzmu i Militaryzmu”). W maju 1960 roku odbudowany Nowy Odwach został oficjalnie otwarty jako Pomnik Ofiar Faszyzmu i Militaryzmu (niem. Mahnmal der Opfer des Faschismus und Militarismus). W 1969 roku przeprowadzono przebudowę wnętrza gmachu, której projekt opracował architekt Lothar Kwasnitza. Podczas trwających zaledwie sześć tygodni prac usunięty został zniszczony wskutek działań wojennych czarny, granitowy postument, zaś na jego miejscu urządzono niszę, wyłożoną zielonym marmurem. Na środku niszy postawiono szklany sześcian z wiecznym płomieniem, przed którym została umieszczona urna z prochami nieznanego żołnierza, otoczona ziemią pochodzącą z pól bitewnych II wojny światowej, a także urna z prochami nieznanego bojownika antynazistowskiego ruchu oporu, otoczona ziemią pochodzącą z niemieckich obozów koncentracyjnych. Na ścianie za sześcianem z wiecznym płomieniem umieszczona została kamienna intarsja z godłem NRD. Otwarcie budynku po przebudowie odbyło się 6 października 1969 roku, w przeddzień 20. rocznicy istnienia NRD.

Po zjednoczeniu Niemiec, jeszcze w 1990 roku z wnętrza Nowego Odwachu usunięto intarsję z godłem NRD, zaś znajdujący się w nim szklany sześcian przekazano Niemieckiemu Muzeum Historycznemu. Gmach przy tym decyzją rządu został przeznaczony na Centralne Miejsce Pamięci Republiki Federalnej Niemiec (niem. Zentrale Gedenkstätte der Bundesrepublik Deutschland). W związku z tym, w 1993 roku przeprowadzona została renowacja wnętrza budynku, na środku którego, nad urnami, umieszczono płytę z napisem: Den Opfern von Krieg und Gewaltherrschaft (pol. „Ofiarom Wojny i Tyranii”), zaś na niej została ustawiona wykonana przez Haaralda Hackego powiększona kopia rzeźby Mutter mit totem Sohn (pol. „Matka ze zmarłym synem”), autorstwa Käthe Kollwitz. Kollwitz stworzyła tę rzeźbę w 1937 roku w celu upamiętnienia syna Petera, który zginął we Flandrii podczas I wojny światowej w wieku 18 lat. 14 listopada 1993 roku Nowy Odwach został oficjalnie otwarty po renowacji. Od tamtej pory, w każdy Volkstrauertag przy obiekcie wartę pełnią żołnierze Wachbataillonu.
Po ukończeniu budowy Nowego Odwachu Karl Friedrich Schinkel opracował projekt otoczenia obiektu, na który złożyły się zasadzone w obrębie budynku w regularnych odstępach kasztanowce. Drzewa te mają za zadanie zwiększanie architektonicznego oddziaływania wolnostojącego gmachu, a także stanowienie elementu pośredniczącego w stosunku do okolicznych budynków. Składający się z nich zagajnik wraz z będącym jego odpowiednikiem, obsadzonym lipami i położonym dokładnie po przeciwnej stronie ulicy ogrodem przy Prinzessinnenpalais stanowi jedyną w przebiegu Unter den Linden zieloną oś poprzeczną.

Źródło: placeandsee.com

Czytaj też: Architektura | Zabytek | Historia | Berlin | Niemcy | Ciekawostki