Pasaż Simonsa był wielofunkcyjnym kompleksem handlowo-usługowym, wybudowanym w latach 1900-1903 u zbiegu ulic Długiej i Nalewek w Warszawie. Składał się z dwóch budynków i został wzniesiony na zamówienie berlińskiego kupca Alberta Simonsa, który wcześniej prowadził fabrykę galanterii metalowej oraz wytwórnię kamieni szmerglowych i szlifierskich. Mężczyzna postanowił jednak zmienić specjalizację i czerpać zyski z wynajmu powierzchni handlowej.
Projekt kompleksu wyszedł spod ołówka architekta inż. Terleckiego. Pierwszy budynek stanął na działce po zburzonym kościele i klasztorze Brygidek. Posiadał pięć pięter i dziedziniec otoczony czterema skrzydłami. W latach 1904–1906 od strony Nalewek dobudowano nowe, sześciopiętrowe skrzydło pasażu. Pomiędzy budynkami biegła nieistniejąca już dziś ulica Wyjazd. Front pasażu wyróżniał się szerokimi otworami okiennymi i licznymi szyldami reklamowymi. Zrezygnowano tam z licznych zdobień fasady, co w porównaniu z dużymi przeszkleniami nadawało mu bardzo nowoczesny wygląd.
Pasaż Simonsa w Warszawie na pocz. XX w.
Budynek był innowacyjny nie tylko z zewnątrz, ale również w środku. Wyposażono go w prąd, siedem wind i ognioodporne żelbetowe stropy. W Pasażu Simonsa oprócz wielkich składów hurtowych, hoteli, kilkudziesięciu sklepów detalicznych, głównie pasmanteryjnych, a także biur swoją siedzibę miał największy warszawski żydowski klub sportowy – Makabi Warszawa. Przez niedługi czas budynek nosił tytuł najwyższego w Warszawie. We wrześniu 1939 roku pasaż spłonął od bomb zapalających, które spadły na gmach frontowy na rogu Nalewek i Długiej. Następnie część kompleksu została rozebrana. W marcu 1943 roku w pobliżu kompleksu, na skrzyżowaniu ulic Bielańskiej i Długiej z ul. Nalewki, miała miejsce słynna akcja pod Arsenałem. Podczas powstania warszawskiego w sierpniu 1944 roku ocalały fragment Pasażu Simonsa stanowił polską redutę blokującą Niemcom dostęp do Starego Miasta. W jego piwnicach znajdował się powstańczy punkt sanitarny oraz schron dla ludności cywilnej. Gmach był w tym czasie wielokrotnie bombardowany i ostrzeliwany, a 31 sierpnia uległ zawaleniu wskutek niemieckiego nalotu. Pod gruzami zostało pogrzebanych około 200 osób, w większości broniących reduty żołnierzy batalionu „Chrobry I”.
Okolice pasażu w roku 1935 i 2021.
Spalony budynek pasażu podczas okupacji widziany z ul. Bielańskiej i to samo miejsce współcześnie.
Rok 1939 i 1947.
Po wojnie Pasaż Simonsa nie został odbudowany. W 1947 roku z zawalonych ruin i piwnic nowego budynku wydobyto 99 ciał. Po gmachu pozostały ślady w postaci szczątków konstrukcji (fragmenty żelbetowych słupów) oraz zawalone piwnice. Tę część terenu wchłonął Ogród Krasińskich, gdzie stworzono miejsce pamięci, które pokazuje lokalizację powstańczej reduty. Z kolei na obszarze pierwotnego budynku powstał warsztat samochodowy i parking.
Rok 1939 i 2022
Pozostały teren po historycznym pasażu został bardzo dobrze przebadany. W 2022 r. przeprowadzono tam skrupulatne prace archeologiczne, które nie wykazały obecności pochówków na terenie pod budowę apartamentowca przy ul. Stare Nalewki oraz na sąsiedniej działce spółki Serenus. Właśnie na działce od ul. Długiej inwestor przygotowuje projekt budynku nawiązujący wyglądem do Pasażu Simonsa.
Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z polskimi zabytkami! To może Cię zainteresować:
– PERŁA WARSZAWSKIEGO KLASYCYZMU – PAŁAC NA WYSPIE W ŁAZIENKACH KRÓLEWSKICH
– PAŁAC BLANKA W WARSZAWIE – REZYDENCJA STOŁECZNEJ BURŻUAZJI
– UTRACONE ZABYTKI: KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ALEKSANDRA NA PLACU TRZECH KRZYŻY W WARSZAWIE
Czytaj też: Warszawa | Zabytek | Architektura
Temat: Pasaż Simonsa w Warszawie. Tragiczna historia domu handlowego.
Źródła: 1944.pl, polskieradio.pl, sztetl.org.pl, google maps, mapa.um.warszawa.pl, fotopolska.eu, NAC, domena publiczna
