Jest oddalona od granicy z Czechami o zaledwie kilkadziesiąt minut jazdy samochodem. Bielsko-Biała to miasto, które spodoba się fanom architektury, miłośnikom bajecznych krajobrazów i historii. Zebraliśmy propozycje miejsc, które warto tu zobaczyć. Atrakcje z powodzeniem można zwiedzić w jeden dzień, ale zachęcamy, by zatrzymać się tutaj na dłużej.
Wprawdzie Polska to nizinny kraj, ale ukształtowanie powierzchni Bielska-Białej sprawia, że można tu poczuć się jak w krajach Europy Południowej. W granicach miasta znajdują się tereny wyżynne i górskie, dzięki czemu spacerując ulicami można obserwować pobliskie wzgórza i szczyty. Miasto może pochwalić się aż czternastoma szczytami, które znajdują się w na jego terenie. Przez Bielsko-Białą przepływa też rzeka Biała, która jest dopływem Wisły. Rzeka jest historyczną granicą między Śląskiem a Małopolską. Górzyste ukształtowanie terenu miało wpływ na układ urbanistyczny miasta, którego najintensywniejszy rozwój nastąpił w XX wieku.
Bielsko-Biała ma bogatą historię. Miasto powstało z połączenia Bielska oraz Białej. Pierwsze pisemne wzmianki o Bielsku jako o mieście pochodzą z 1312 roku. Z kolei pierwsza wzmianka o Białej pochodzi z 1564 roku. Formalnie Bielsko-Biała założona została w 1951 roku, kiedy administracyjnie połączono Bielsko i Białą. W XX wieku miasto powiększało się, przyłączano do niego pobliskie wsie i dziś administracyjnie składa się z 30 osiedli. Jednocześnie istnieje podział na obręby ewidencyjne, których granice pokrywają się z granicami dawnych miejscowości.
Bielsko-Biała i zabytkowy układ urbanistyczny
Unikalny układ ulic jest świadectwem rozwoju miasta przez ostatnie stulecia. Układ urbanistyczny centralnej części ukształtował się pod koniec XVIII wieku i jest związany z budowanym wtedy traktem środkowogalicyjskim. Trakt ten liczył 400 km i połączył Białą ze Lwowem. Częścią traktu jest ulica 11 Listopada, która dziś stanowi główny deptak Bielska-Białej. Pod koniec XIX wieku i na początku XX w Bielsku i Białej intensywnie rozwijał się przemysł. Powstawały nie tylko fabryki, ale też okazałe wille przemysłowców, bogate kamienice i imponujące gmachy publiczne, takie jak teatr miejski w Bielsku czy nowy ratusz bialski. Budynki dzięki bogatym zdobieniom sprawiły, że Bielsko i Biała określane były mianem „Małego Wiednia”. Wówczas pracowali tu architekci Emanuel Rost senior, Karl Korn i Emanuel Rost junior. Rewolucja nastąpiła w 1899 roku, kiedy plan regulacji urbanistycznej przygotował wiedeński urbanista Maks Fabiani.
Wizja Maksa Fabianiego wybiegały daleko w przyszłość. Słoweńsko-włoski architekt i urbanista chciał przygotować Bielsko na intensywny rozwój i uporządkować miasto. Opracował plan, w którym wyznaczył kierunki rozwoju przestrzennego. Miasto miało stać się architektoniczną perłą. Jednak plan zmian został zrealizowany tylko częściowo.
Po otwarciu w 1890 roku nowego dworca kolejowego na północnych obrzeżach Bielska, w jego kierunku zaczęło się rozrastać Dolne Przedmieście. Budowano szkoły, publiczne gmachy, duże kamienice i wille. Zwykła, polna droga prowadząca do dworca kolejowego zmieniła się w reprezentacyjną aleję (dziś to ulica 3 Maja). Architektura nowych budynków estetyką nawiązywała do zabudowy Wiednia – to jeszcze bardziej spotęgowało częstotliwość stosowania określenia „Mały Wiedeń”.
Projekt zmian urbanistycznych zakładał uporządkowanie istniejącej już zabudowy i wyznaczenie głównych ulic. Kilka małych uliczek miało zostać usuniętych poprzez poszerzenie sąsiednich. Dodatkowo zbudowane miały być nowe chodniki. W wizji Fabianiego centralnym punktem Bielska miał być Töpferplatz (dzisiejszy plac Chrobrego). Od tego placu ulice miały rozchodzić się w sposób radialny. Poruszanie się po mieście miało być prostsze – pomóc w tym miało zniwelowanie krzywizn, wszak śródmieście znajduje się na licznych wzgórzach. Nowością miały być miejskie obwodnice – wewnętrzna i zewnętrzna. To swego rodzaju drogi szybkiego ruchu. Maks Fabiani wyznaczył obszary chronione – Stare Miasto miało być wolne od nowoczesnej architektury. Wskazał też, gdzie mają być budowane kamienice, a gdzie rozwijany przemysł. W projekcie nie zabrakło terenów zielonych – architekt opowiadał się za powiększeniem Parku Miejskiego oraz stworzenia nowych na terenach przewidzianych do zamknięcia cmentarzy – ewangelickiego i katolickiego przy kościele św. Trójcy.
Problemem okazało się sfinansowanie prac. Miasto nie miało środków, aby zrealizować projekt w całości. Dlatego plan regulacji urbanistycznej został zredukowany i zrealizowany tylko częściowo. Zamiast dwóch obwodnic powstał jedynie północny odcinek o długości 700 metrów (to fragment dzisiejszej ulicy Piastowskiej). Wprawdzie obwodnicę wewnętrzną wydłużono po II wojnie światowej, ale prace wykonano bez uwzględniania założeń Maksa Fabianiego. Nowy, liczący blisko 2 km długości odcinek powstał jako przedłużenie ulicy Piastowskiej.
Na szczęście przetrwała wizja rozdzielenia stref zabudowy i na konkretnych obszarach powstawały wille, kamienice, a jeszcze w innych obiekty przemysłowe – dzięki temu zabudowa miasta nie jest chaotyczna, ale przemyślana. Wpływa to pozytywnie na wygląd całego miasta. Warto się o tym przekonać spacerując uliczkami w centrum.
Stara Fabryka Muzeum Historyczne
Będąc już w centrum, zachęcamy, by przejść w okolice pl. Żwirki i Wigury 8. Znajduje się tam Stara Fabryka – Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej. Muzeum działa w budynkach starej fabryki sukna i towarów wełnianych. Fabrykę założył bielski sukiennik Karol Büttner. Zabudowania powstawały w połowie XIX wieku. Co ciekawe, firma Büttnera miała swoje przedstawicielstwa w Poznaniu i Gdańsku, wyroby eksportowała między innymi do krajów Bliskiego Wschodu, a „bielską wełnę” poznał cały świat.
Dziś w budynkach dawnej fabryki znajdują się eksponaty związane z tkactwem. To oryginalne maszyny i urządzenia, które były wykorzystywane w miejscowych zakładach. Można tu poznać historię rozwoju przemysłu Bielska-Białej i dowiedzieć się, jak wytwarzano tkaniny wełniane na historycznej linii produkcyjnej. Chętni mogą tu nawet przymierzyć finezyjne wzory starych kapeluszy!
To jednak nie jest wszystko. W muzeum znajdują się eksponaty związane z innymi branżami przemysłu i techniki. Zgromadzono tu przedmioty związane z historią pożarnictwa, drukarstwa, przemysłu metalowo-maszynowego i lokalnych wodociągów. W muzeum można też podziwiać sztukę. Na poddaszu znajduje się Galeria w Fabryce, w której prezentowane są wystawy czasowe. Więcej o obiekcie dowiecie się na oficjalnej stronie klikając TUTAJ.
Muzeum Dom Tkacza w Bielsku-Białej
Stara Fabryka spodoba się fanom industrialnej architektury. Zupełnie inny klimat panuje w Muzeum Dom Tkacza. W muzeum zrekonstruowano wygląd XVIII-wiecznego domu i warsztatu sukienniczego. Ozdobiony drewnem budynek położony jest przy ulicy Sobieskiego 51. To obszar Górnego Przedmieścia, gdzie kilkaset lat temu mieszkali bielscy sukiennicy. Obiekt położony jest na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.
Prosty budynek, w którym działa Muzeum Dom Tkacza to konstrukcja zrębowa z charakterystyczną wyżką. Dawniej w środku znajdowało się mieszkanie i warsztat sukienniczy. W XX wieku działał tu warsztat szewski, a po II wojnie światowej budynek pełnił funkcję domu czynszowego. Budynek dopiero w latach 90. XX wieku został zaadaptowany na muzeum. Najpierw konieczne było przeprowadzenie prac konserwatorskich i rekonstrukcyjnych. Obiekt dla gości został otwarty w 1992 roku.
Wnętrze Domu Tkacza podzielone jest na dwie strefy: mieszkalną oraz warsztatową. Pieczołowicie odtworzono tam wygląd warsztatu sukienniczego, dzięki czemu możemy poznać warunki pracy rzemieślników z końca XIX wieku. W środku zobaczyć można między innymi potężne krosno nicielnicowe z XVIII wieku. Z kolei w części mieszkalnej zobaczymy oryginalne meble z przełomu XIX i XX wieku czy kuchnię. Więcej o Domu Tkacza dowiecie się klikając TUTAJ.
To tylko niektóre atrakcje, które można zobaczyć odwiedzając Bielsko-Białą. Mamy nadzieję, że nasz mały przewodnik pozwoli wam odkrywać zakamarki miasta z większą świadomością, a sam pobyt dostarczy wielu pozytywnych wrażeń.
_
Artykuł w czeskiej wersji, článek v české verzi:
Polsko-české pohraničí a Bílsko-Bělá na víkend – co zde stojí za návštěvu? Máme pro Vás tipy!
Autem je to jen pár desítek minut od českých hranic. Bílsko-Bělá je město, které láká fanoušky architektury, milovníky pohádkové krajiny a dějin. Připravili jsme pro Vás seznam míst, která zde stojí za návštěvu. Památky lze navštívit i během jednoho dne, ale doporučujeme zůstat zde trochu déle.
Přestože je Polsko nížinná země, v Bílsku-Bělé se díky místní krajině budete cítit jako v zemích jižní Evropy. Na území města se nacházejí vysočiny a horské oblasti, a díky tomu se můžete při procházce ulicemi dívat na nedaleké kopce a vrcholy. Město se může pochlubit až čtrnácti vrcholy, které se nacházejí na jeho území. Bílskem-Bělou protéká také řeka Biała, která je přítokem Visly. Řeka je historickou hranicí mezi Slezskem a Malopolskem. Hornatý terén měl vliv na urbanistické uspořádání města, jehož nejintenzivnější vývoj se odehrál ve 20. století.
Bílsko-Bělá má bohaté dějiny, a vzniklo spojením Bílska a Bělé. První písemné zmínky o Bílsku jako městě pocházejí z roku 1312. První zmínka o Bělé pochází z roku 1564. Oficiálně město bylo založeno v roce 1951, kdy byly Bílsko a Bělá administrativně sloučeny. Ve dvacátém století se město rozšířilo, byly k němu připojeny okolní obce. Dnes se skládá z 30 městských částí, a je rozděleno do katastrálních území, jejichž hranice se shodují s hranicemi bývalých obcí.
Historické urbanistické uspořádání
Unikátní síť ulic je odrazem vývoje města v minulých staletích. Urbanistické uspořádání centrální části se vyvinulo na konci 18. století a ovlivnila jej výstavba středohaličské císařské silnice. Trasa byla dlouhá 400 km a spojovala Bělou se Lvovem. Součástí trasy je ulice 11. listopadu, která je dnes hlavní promenádou Bílska-Bělé. Na přelomu 19. a 20. století se v Bílsku a Bělé intenzivně rozvíjel průmysl. Byly postaveny nejen továrny, ale také velkolepé vily továrníků, bohaté činžovní domy a nádherné veřejné budovy, třeba městské divadlo v Bílsku nebo nová radnice v Bělé. Díky budovám s bohatými dekoracemi byla obě města označována jako „Malá Vídeň“. Působili zde tehdy architekti Emanuel Rost (starší), Karl Korn a Emanuel Rost (mladší). Revoluce se odehrála v roce 1899, kdy plán městské regulace připravil vídeňský urbanista Max Fabiani.
Vize Maxe Fabianiho sahala daleko do budoucnosti. Slovinsko-italský architekt a urbanista chtěl Bílsko připravit na intenzivní rozvoj a uspořádat. Vypracoval plán, ve kterém označil směry územního rozvoje. Město se mělo stát architektonickou perlou. Plán byl však realizován pouze částečně.
Po otevření nového nádraží na severním okraji Bílska v roce 1890 se začalo vyvíjet Dolní Předměstí. Byly postaveny školy, veřejné budovy, velké činžovní domy a vily. Obyčejná polní cesta vedoucí k nádraží se změnila v reprezentativní třídu (dnes je to ulice 3. května). Nové budovy esteticky odkazovaly na architekturu Vídně, což zvýšilo frekvenci používání termínu „Malá Vídeň“.
Návrh urbanistických změn předpokládal uspořádání stávající zástavby a vymezení hlavních ulic. Několik malých uliček mělo být odstraněno rozšířením vedlejších. Kromě toho měly být postaveny nové chodníky. Podle Fabianiho, ústředním bodem Bílska měl být Töpferplatz (dnešní Chrobryho náměstí). Z náměstí se měly ulice rozbíhat paprskovitě. Pohyb po městě měl být snazší a pomoct v tom mělo omezení nerovností terénu – centrum se totiž nachází na mnoha kopcích. Novinkou měly být městské obchvaty – vnitřní i vnější, připomínající dnešní dálnice. Max Fabiani vymezil chráněná území, jako třeba Staré Město, ke kterému neměla patřit moderní architektura. Uvedl také, kde se mají stavět činžovní domy a kde se má rozvíjet průmysl. V projektu nechyběly zelené plochy – architekt prosazoval rozšíření Městského sadu a vytvoření nových parků na místech hřbitovů určených k uzavření – evangelického a katolického u kostela sv. Trojice.
Problémem však bylo financování. Město nemělo prostředky na realizaci celého projektu. Plán byl proto zredukován a realizován jen částečně. Namísto dvou obchvatů vznikl pouze severní úsek o délce 700 metrů (část dnešní Piastowské ulice). I když byl vnitřní obchvat po druhé světové válce rozšířen, práce byly provedeny bez zohlednění projektu Maxe Fabianiho. Nový úsek, téměř 2 km dlouhý, vznikl jako prodloužení Piastowské ulice.
Naštěstí vize urbanistických zón byla zachována, a proto vily, činžovní domy a průmyslové stavby vznikaly v příslušných částech města. Díky tomu není uspořádání města chaotické, ale promyšlené, což má pozitivní vliv na vzhled celého města. Můžete to zjistit během procházky po ulicích v centru.
Stará továrna – historické muzeum
Během prohlídky centra, doporučujeme navštívit náměstí Żwirky a Wigury. Nachází se zde Stará továrna – Historické muzeum v Bílsku-Bělé. Muzeum se nachází v budovách staré továrny na sukno a vlněné zboží. Továrnu založil bílský soukeník Karol Büttner. Komplex byl postaven v polovině devatenáctého století. Büttnerova společnost měla své pobočky v Poznani a Gdaňsku, vyvážela výrobky mimo jiné do zemí Blízkého východu a „bílská vlna“ byla celosvětově známá.
V budovách bývalé továrny se dnes nacházejí exponáty spojené s tkalcovstvím. Jedná se o originální stroje a zařízení, které byly používány v místních závodech. Poznáte zde dějiny průmyslu Bílska-Bělé a dozvíte se, jak se na historické výrobní lince vyráběly vlněné tkaniny. Můžete zde dokonce i vyzkoušet unikátní staré klobouky!
A to ještě není všechno. V muzeu jsou vystaveny také exponáty z dalších odvětví průmyslu a techniky. Shromážděny jsou zde předměty související s dějinami hasičství, tisku, kovoprůmyslu, strojírenství a místních vodáren. V muzeu si můžete také prohlédnout umění. V podkroví se nachází Galerie v továrně, kde jsou prezentovány dočasné výstavy. Více o továrně se dozvíte na oficiálních webových stránkách kliknutím ZDE.
Muzeum Dům tkalce v Bílsku-Bělé
Stará továrna je ideální pro fanoušky industriální architektury. Muzeum Dům tkalce má úplně specifickou atmosféru. V muzeu najdete zrekonstruovaný dům z 18. století a dílnu soukeníka. Budova zdobená dřevem se nachází na ulici Sobieského 51 na Horním předměstí, kde před několika sty lety žili bílští soukeníci. Muzeum je součástí Trasy dřevěné architektury Slezského vojvodství.
Jednoduchá budova, ve které působí muzeum Dům tkalce, je roubená a má charakteristické podkroví. Dříve se v ní nacházel byt a dílna soukeníka. Ve 20. století zde fungovala dílna ševce, a po druhé světové válce budova sloužila jako činžovní dům. Teprve v 90. letech 20. století zde bylo založeno muzeum. Nejprve bylo nutné provést konzervační a rekonstrukční práce. Pro veřejnost bylo muzeum otevřeno v roce 1992.
Interiér Domu tkalce je rozdělen do dvou částí – byt a dílna. Pečlivá rekonstrukce dílny soukeníka umožňuje seznámení se s pracovními podmínkami řemeslníků z konce 19. století. Uvnitř uvidíme mimo jiné mohutný tkalcovský stav s listovkou z 18. století. V obytné části najdeme originální nábytek z přelomu 19. a 20. století a kuchyni. Více o Domu tkalce se DOZVÍTE KLIKNUTÍM ZDE.
To jsou jen některé ze zajímavostí, které můžete vidět při návštěvě Bílska-Bělé. Věříme, že díky našemu malému průvodci objevíte i nejskrytější částí města a samotný pobyt na Vás zapůsobí tím nejlepším dojmem.
źródło: UM Bielsko-Biała, Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej
Czytaj też: Architektura w Polsce | Ciekawostki | Podróże | Historia | Miasto | Zabytek | whiteMAD na Instagramie
Publikacja powstała w ramach projektu pn. „Pogranicze Śląsko – Morawskie / Slezsko – Moravské poraniona”, nr rejestracyjny: CZ.11.2.45/0.0/0.0/18_030/ 0001875 dofinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Interreg V-A Republika Czeska – Polska.
Artykuł powstał w ramach współpracy ze Stowarzyszeniem „Region Beskidy”. #spoluprace #hravepohranici #pograniczegramywto
