Polsko-czeskie pogranicze. Ostrawa i okolice słyną nie tylko z industrialnej przeszłości

Ostrawa to miasto dumne ze swojego przemysłowego dziedzictwa. Jej główną atrakcją są Dolne Vítkovice – dawny kompleks hutniczy przekształcony w miejsce spotkań z kulturą i sztuką. Atrakcją znajdującego się 20 kilometrów od granicy z Polską miasta są jednak nie tylko industrialne zabytki. W Galerii Sztuk Pięknych można zobaczyć dzieła Dürera, Klimta, a także wybitnych twórców czeskiej moderny. Niemal stuletni obiekt zachwyci również miłośników architektury, podobnie zresztą jak modernistyczna wieża ratusza, z której rozpościerają się widoki na całą okolicę. Kilkadziesiąt minut jazdy od Ostrawy można z kolei odwiedzić XVI-wieczny Młyn Wodny Wesselsky.

Galeria Sztuk Pięknych w Ostrawie. Hołd dla architektury górniczej

Budynek, który powstał niemal 100 lat temu (w 1926 roku) jest dziś jedną z pereł ostrawskiej architektury. Znakiem rozpoznawczym znajdującego się w centrum miasta obiektu jest czerwona elewacja – został zbudowany z cegieł, aby odzwierciedlać architekturę górniczych kolonii. Jego historia zaczyna się w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku, a Ostrawa stała się wtedy nie tylko liderem lokalnego przemysłu, ale też niezwykle prężnie rozwijającym się miastem na mapie młodego państwa, jakim była Czechosłowacja.

Budynek został zaprojektowany przez Františka Fiala i Vladimíra Wallenfelsa (uczniów słynnych architektów Jana Kotěra i Josefa Gočára), a zrealizował go Rudolf Kaulich. Szybko galeria stała się ważnym miejscem na mapie Ostrawy. Zrzeszała nie tylko artystów i prezentowała ich twórczość, ale pełniła też ważną rolę edukacyjną i kulturotwórczą wśród mieszkańców hutniczego miasta.

Dziś architektura budynku i wielkie powierzchnie wyróżniają się na tle okolicznej zabudowy. Galeria skrywa też wiele dzieł sztuki wybitnych (nie tylko czeskich) twórców. Kolekcja liczy już ponad 20 tysięcy obiektów. Zobaczenie ich wszystkich podczas jednej wizyty jest oczywiście niemożliwe, dlatego warto zerknąć także na stronę Galerii, aby poznać TOP100 obrazów z jej zbiorów. Od niemal dwóch dekad przestrzeń przed ostrawską galerią zdobi natomiast dzieło “Úsvit” Lukáša Rittsteina, które symbolizuje Ostrawę jako miasto przemysłowe. Ale zarazem kochające też sztukę.

Nowy ratusz w Ostrawie, czyli największy ratusz w Czechach

Ciekawe dzieło sztuki znajduje się również przed inną, architektoniczną ikoną Ostrawy. Mowa o rzeźbie przed nowym ratuszem, która przedstawia Ikara. Ma symbolizować wzloty i upadki miasta, a została postawiona w tym miejscu w 1999 roku. Jej autorem jest František Štorek. Waży aż siedem ton i warto wiedzieć, że jest trzecią największą rzeźbą z brązu stojącą w Czechach.

Dlaczego natomiast mowa o „nowym” ratuszu, skoro ma już niemal 100 lat (powstał w 1930 roku, cztery lata po galerii)? Został zbudowany wtedy jako nowa siedziba miejskich władz (wcześniejszy ratusz stoi do dziś na placu Masaryka i jest siedzibą Muzeum Ostrawskiego). Dynamiczny rozwój miasta w niepodległej Czechosłowacji oraz plany stworzenia Wielkiej Ostrawy spowodowały, że trzecie największe miasto w Republice Czeskiej potrzebowało wtedy odpowiedniej siedziby. W 1925 roku rozpoczęła się wielka budowa nowego ratusza.

Prace nie były jednak tak proste. Teren przeznaczony pod budowę był niestabilny, dlatego architekci postanowili postawić obiekt na grubej żelbetonowej podstawie. Wieża miała być niższa i zbudowana z cegieł, jednak ze względu na uwarunkowania techniczne zdecydowano się na lżejszą konstrukcję pokrytą miedzianą blachą, a sam szkielet wieży wykonano w hucie w Witkowicach. Być może dobrze się stało, bo do dziś nie tylko intryguje swoją architekturą, ale też jest największym kompleksem ratuszowym w Czechach.

Odwiedzając ratusz można podziwiać widoki na Ostrawę i jej okolicę. Ciekawe jest też wyposażenie budynku, choć elementów ozdobnych jest tu absolutne minimum. Są jednak wykonane z materiałów najwyższej jakości takich jak brąz, marmur czy egzotyczne drewno. Z parteru na czwarte piętro zawiezie nas paternoster, czyli okrężna, kabinowa winda z drewna sprzed 95 lat. O tym, dlaczego ten modernistyczny obiekt jest tak ciekawy, pisaliśmy również w serwisie whiteMAD w tym miejscu.

Wesselsky – wielowiekowy młyn wodny, w którym… można nocować

Kilkadziesiąt minut jazdy samochodem od Ostrawy, na południowym skraju regionu Moraw Północnych, znajduje się inny wyjątkowy obiekt. To młyn wodny Wesselsky, który został zbudowany już w pierwszej połowie XVI wieku (pierwsza pisemna wzmianka na jego temat pochodzi z 1545 roku). Dziś można w nim poznać proces powstawania mąki, technologie mielenia ziaren oraz ciekawostki z życia młynarzy. Na własne oczy można zobaczyć wielowiekową architekturę i poszczególne elementy wyposażenia. Wrażenie robi gigantyczne, niemal czterometrowe drewniane koło młyńskie. Woda do młyna dostarczana jest za pomocą koryta, którego długość wynosi trzy kilometry.

Sam młyn znajduje się tuż nad rzeką Odrą, w niewielkiej miejscowości Loučky. Często o tym zapominamy, a warto wiedzieć, że druga najdłuższa rzeka w Polsce jest naszym wspólnym polsko-czeskim dobrem. Nie tylko płynie przez Czechy, ale swoje źródło ma w kraju południowych sąsiadów. Miejscem, w którym zaczyna swój bieg jest Fidlův kopec, czyli najwyższy szczyt Gór Odrzańskich. Niemal 900-kilometrowy bieg Odry przez Czechy, Polskę i Niemcy zaczyna się właśnie w tym miejscu, zaledwie kilkadziesiąt kilometrów od młyna. Warto spróbować znaleźć źródło Odry lub pojechać na dalszą wędrówkę po Czechach, chociażby do pobliskiego Ołomuńca, bo także tam jest wiele miejsc do odkrycia. Albo… pozostać w młynie na dłużej! Oprócz wycieczek z przewodnikiem (młyn jest czynny codziennie od 9:00 do 17:00), można tu także spędzić noc.

Dziś miejscem tym opiekuje się Jaroslav Král, który podjął się trudu konserwacji zabytku oraz zachowania młyna, działającego zgodnie z jego oryginalną technologią. Przed wizytą warto poczytać więcej o historii obiektu. Jest ona szczegółowo opisana na stronie www.vodnimlyn.cz (tylko w języku czeskim, ale pomocny będzie translator). Zaplanować można też wycieczki po innych zabytkach czeskiego przemysłu, bo młyn znajduje się na szlaku Technotrasy. Co to takiego? To specjalny szlak, którego wspólnym mianownikiem są wynalazki techniki i przemysłu północnych Moraw oraz Śląska. Szczegóły na jej temat są dostępne tutaj.

Kopalnia Michał

Kopalnia Michał to unikatowy obiekt turystyczny, w którym można poczuć klimat i przekonać się na własne oczy, jak wyglądała praca górników w kopalni węgla kamiennego. Obiekt ten wraz z zachowanym kompleksem budynków powierzchniowych i wyjątkową kolekcją oryginalnego wyposażenia technicznego z czasów przebudowy kopalni z początku XX wieku w 1995 roku, został uznany narodowym dziedzictwem kultury. Jest też jednym z obiektów systemu Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego ERIH oraz kandydatem do umieszczenia na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO.

Początek działalności Kopalni Michał datowany jest na 1842 r. i wiąże się z dążeniami ówczesnego państwa austriackiego do wspierania wydobycia węgla jako niezbędnego warunku rozwoju przemysłu. W ramach przeprowadzonej restrukturyzacji przemysłu ciężkiego kopalnia zakończyła wydobycie w 1993 r.

Muzeum Kopalni Michał jest zaaranżowane zgodnie z koncepcją ostatniego dnia roboczego – po śladach górnika rozpoczynającego szychtę z naciskiem na zachowanie autentyczności otoczenia i detali. Dwie trasy zwiedzania prowadzą przez wystawę w budynku administracyjnym z autentycznym wyposażeniem biurowym, a następnie przez budynek kopalni i maszynownię z oryginalnymi urządzeniami elektrycznymi. Ciekawą atrakcją jest wizyta w kotłowni z uruchomioną maszyną parową z 1893 roku. Obecnie przestrzeń kopalni Michał wykorzystywana jest nie tylko w celach typowo turystycznych, odbywają się tu wydarzenia kulturalne i edukacyjne, wystawy sztuki współczesnej oraz śluby.

Artykuł w czeskiej wersji, článek v české verzi:

Polsko-české pohraničí. Ostrava a její okolí, proslulé nejen svou průmyslovou minulostí

Ostrava je město hrdé na své průmyslové dědictví. Jeho hlavní zajímavostí jsou Dolní Vítkovice – bývalý hutní komplex proměněný v místo plné kultury a umění. Ve městě, které se nachází 20 kilometrů od hranic s Polskem, nejsou však jenom průmyslové památky. V Galerii výtvarného umění najdete díla Dürera, Klimta, a také významných představitelů české moderny, a samotná, téměř stoletá budova galerie, potěší všechny fanoušky architektury. Pro nadšence do architektury bude zajímavá také modernistická radniční věž, ze které se otevírá výhled na celé okolí. Další památkou je Vodní mlýn Wesselsky ze 16. století, který se nachází několik desítek minut jízdy od Ostravy.

Galerie výtvarného umění v Ostravě. Pocta hornické architektuře

Budova, která byla postavena před téměř 100 lety (v roce 1926), je dnes jednou z perel ostravské architektury. Charakteristickým rysem budovy umístěné v centru města je červená fasáda – byla postavena z cihel, aby odrážela architekturu hornických kolonií. Její příběh začíná v prvních desetiletích 20. století, kdy se Ostrava stala nejen lídrem místního průmyslu, ale i městem, které se v mladém Československu velmi rychlé rozvíjelo.

Stavbu navrhli František Fiala a Vladimír Wallenfels (studenti slavných architektů Jana Kotěry a Josefa Gočára) a postavil ji Rudolf Kaulich. Galerie se rychle stala významným bodem na mapě Ostravy. Spojovala umělce a představovala jejich díla, a také hrála důležitou vzdělávací a kulturní roli mezi obyvateli hutnického města.

Architektura budovy a její velké plochy i dnes vyčnívají z okolní zástavby. V galerii naleznete mnoho uměleckých děl vynikajících, nejen českých, umělců. Sbírka má již přes 20 000 exponátů. Během jedné návštěvy samozřejmě není možné vidět všechny, a proto stojí za to se podívat na webové stránky galerie a projít TOP100 obrazů z jejích sbírek. Prostor před ostravskou galerií už téměř dvacet let zpestřuje dílo „Úsvit“ Lukáše Rittsteina, které symbolizuje Ostravu – průmyslové město, které má rádo umění.

Nová radnice v Ostravě, největší radnice v České republice

Zajímavé umělecké dílo se nachází i před další ostravskou architektonickou ikonou. Jedná se o sochu před Novou radnicí, která zobrazuje Ikara. Symbolizuje vzestupy a pády města a byla postavena v roce 1999. Jejím autorem je František Štorek. Váží téměř sedm tun a zajímavostí je, že se jedná o třetí největší bronzovou sochu v České republice.

A proč vůbec říkáme „Nová“ radnice, když je budova již téměř 100 let stará? Budova byla tehdy postavena jako nové sídlo vedení města (bývalá radnice dodnes stojí na Masarykově náměstí a je sídlem Ostravského muzea). Dynamický rozvoj města v nezávislém Československu a projekt Velké Ostravy znamenaly, že třetí největší město v České republice potřebovalo vhodné sídlo, a proto v roce 1925 začala stavba nové radnice.

Práce však nebyla jednoduchá. Prostor určený ke stavbě byl nestabilní, proto se architekti rozhodli postavit radnici na robustní železobetonové žebrované desce. Původně měla být věž nižší a postavená z cihel, ale vzhledem k technickým podmínkám byla zvolena lehčí konstrukce pokrytá měděným plechem. Samotná konstrukce věže byla vyrobena ve Vítkovických železárnách. Toto rozhodnutí se ukázalo jako správné, protože věž dodnes láká svou architekturou, a zároveň je součástí největšího radničního komplexu v České republice.

Během návštěvy radnice se můžete kochat výhledy na Ostravu a její okolí. Zajímavé je i vybavení budovy, přestože počet dekorativních prvků je minimální. Jsou však vyrobeny z nejkvalitnějších materiálů, bronzu, mramoru a exotického dřeva. Z přízemí do čtvrtého patra se dostaneme páternosterem, oběžným, kabinkovým, dřevěným výtahem, který na tomto místě funguje už 95 let. O tom, proč je tato modernistická budova tak zajímavá, psali jsme už na whiteMAD zde.

Wesselsky – staletý vodní mlýn, ve kterém můžete přenocovat

Několik desítek minut jízdy autem od Ostravy, na jižním okraji severní Moravy, se nachází další unikátní památka. Jedná se o vodní mlýn Wesselsky, který byl postaven v první polovině 16. století (první písemná zmínka o něm pochází z roku 1545). Dnes se v něm můžete seznámit s procesem tvorby mouky, technologiemi mletí obilí a zajímavostmi ze života mlynářů. Na vlastní oči můžete vidět staletou architekturu a jednotlivé prvky vybavení. Pozornost přitahuje zejména gigantické, téměř čtyři metry dlouhé dřevěné vodní kolo. Voda je do mlýna přiváděna tři kilometry dlouhým náhonem.

Mlýn se nachází přímo na řece Odře v obci Loučky. Zajímavostí pro turisty může být, že Odra je druhou nejdelší řekou v Polsku, pramení však v České republice, konkrétně na Fidlově kopci, což je nejvyšší vrchol Oderských vrchů, který se nachází jen několik desítek kilometrů od mlýna. Cesta k prameni Odry může být zajímavým zpestřením návštěvy mlýna. Dalším tipem na výlet může být nedaleká Olomouc. Kromě komentovaných prohlídek (mlýn je otevřen každý den od 9:00 do 17:00) a můžete zde také přenocovat.

Dnes se o areál stará Jaroslav Král, který se zasadil o zachování památky a udržení mlýna v provozu podle původní technologie. Před návštěvou doporučujeme přečíst si více o historii tohoto místa. Podrobnější informace najdete na webových stránkách www.vodnimlyn.cz. Návštěvu mlýna můžete spojit také s návštěvou dalších průmyslových památek, které jsou součástí Technotrasy – více o Technotrase zde).

Důl Michal

Důl Michal je unikátní turistickou památkou, která na člověka zapůsobí svou výjimečnou atmosférou – můžete zde na vlastní oči vidět, jak vypadala práce horníků v černouhelném dole. Toto místo, včetně zachovalého komplexu povrchových staveb a unikátní sbírky původního technického vybavení z doby přestavby dolu z počátku 20. století, bylo v roce 1995 zapsáno na seznam národního kulturního dědictví. Je součástí Evropské cesty průmyslového dědictví (ERIH) a také kandidátem k zápisu na Seznam světového dědictví UNESCO.

Začátek provozu dolu Michal sahá až do roku 1842 a je spojen se snahou tehdejšího rakouského státu podporovat těžbu uhlí považovanou za nezbytnou podmínku rozvoje průmyslu. V rámci restrukturalizace těžkého průmyslu důl v roce 1993 ukončil těžbu.

Prohlídka muzeum Dolu Michal je koncipována jako poslední pracovní den – po stopách horníka začínajícího „šichtu” s důrazem na zachování autenticity okolí a detailů. Dvě dostupné prohlídkové trasy vedou administrativní budovou s původním kancelářským vybavením a dále jámovou budovou a strojovnou s původním elektrickým vybavením. Zajímavostí je návštěva kotelny s parním strojem z roku 1893, který je dodnes v provozu. V současné době je prostor dolu Michal využíván nejen turisticky, ale také pro kulturní a vzdělávací akce, výstavy současného umění a svatby.

źródło: Visit Ostrava, Morawy Północne i Śląsk (https://visitostrava.eu/pl, severnimorava.travel/pl)

Publikacja powstała w ramach projektu pn. „Pogranicze Śląsko – Morawskie / Slezsko – Moravské poraniona”, nr rejestracyjny: CZ.11.2.45/0.0/0.0/18_030/ 0001875 dofinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Interreg V-A Republika Czeska – Polska.