Pomnik Trzech Ruchów Oporu w niewielkiej miejscowości Lošany w Czechach przypomina o współczesnej historii kraju. Historia zaprezentowana została przez przedstawienie losów rodziny chłopów, którzy zamieszkiwali ten teren. Pomnik powstał w ramach przebudowy dawnego gospodarstwa.
Projekt przygotowali architekci skupieni w pracowni IXA. Pomnik Trzech Ruchów Oporu jest finalistą Czeskiej Nagrody Architektonicznej 2023.
W 2017 roku, po prawie trzydziestu latach od upadku reżimu komunistycznego, pani Zdeňka Mašínová nabyła rodzinne gospodarstwo swojego ojca Josefa Mašína w Lošanach. W tym samym roku powstało stowarzyszenie, którego celem było stworzenie publicznie dostępnego miejsca pamięci oraz zachowanie dziedzictwa generała dywizji Josefa Mašína i jego rodziny, którzy w XX wieku ponieśli osobiste ofiary w walce o ojczyznę, wolność i demokrację.
Pomnik Trzech Ruchów Oporu odzwierciedla niezwykłą sytuację, w której współczesną historię Czechosłowacji i Republiki Czeskiej można odczytać poprzez losy jednej chłopskiej rodziny. Pomnik powstał jako miejsce zachowania pamięci, które przypomina o warunkach powstańczych.
Oryginalny dom rodzinny Josefa Mašína stracił swój charakter w wyniku wielu rekonstrukcji. W związku z tym ślad autentyczności noszą głównie mury i sklepione pomieszczenia na parterze, które są zachowane i ukryte pod skorupą z betonu natryskowego. Ten ostatni pełni funkcję ochronną i stabilizującą. Inne miękkie części budynku, takie jak nieoryginalne okna i drzwi, więźba dachowa i belki stropowe zostały usunięte.
Nawiązując do artystki Rachel Whiteread, można powiedzieć, że jest to mumifikacja podstawowej struktury, do której wnętrz można wejść i przez którą można przejść – tłumaczą architekci.
W pomieszczeniu wejściowym w dwóch przeciwległych niszach umieszczono tekst listu, którego autorem jest Josefa Mašín. Oficer żegna się z żoną i dziećmi. W tych słowach uchwycono chwile pełne miłości, bólu i determinacji, ze świadomością zbliżającej się śmierci. List przedstawia człowieka, który przeżył dwie walki oporu i którego dziedzictwo zrodziło kolejne. W drugim pomieszczeniu sklepienie charakteryzują trzy mocne punkty świetlne symbolizujące trzy ruchy oporu. Ostatnia przestrzeń bez dachu jest miejscem do oddychania. Miejsce, w którym rośnie drzewo morwy jawi się jako symbol rodziny Mašínów, symbol wolności i nadziei stopniowo wyrastający ponad horyzont pomnika.
Rozległe podwórze pierwotnego gospodarstwa pozostaje puste, gotowe na przyjęcie dużych grup odwiedzających. Może też służyć jako tło dla uroczystych i społecznych wydarzeń prezentujących historię działalności ruchu oporu.
Budynek gospodarczy, ostatnio przekształcony w 1904 r. w stajnię, a później wykorzystywany jako stacja traktorowa dla lokalnego kołchozu, jest wykorzystywany w części dawnej szopy na wozy jako miejsce wystawy poświęconej historii gospodarstwa, historii rodziny Mašínów i trzem czechosłowackim grupom ruchu oporu. Pod oryginalnym belkowanym stropem, na oczyszczonych ścianach zainstalowano kontrastujący fundament wystawowy. Autentyczna przestrzeń spichlerza na pierwszym piętrze jest dostępna tylko w wyjątkowych przypadkach i, podobnie jak stajnia i strych na siano w innej części budynku, będzie elementem ostatniego etapu rekonstrukcji.
projekt: IXA – Tomáš Hradečný, Klára Hradečná, Julie Kopecká, Benedikt Markel, Bronislava Volentičová, Silvia Snopková, Vladěna Bockschneiderová, Jakub Kochman, www.ixa.cz
zdjęcia: Benedikt Markel
Czytaj też: Muzeum | Historia | Ciekawostki | Czechy | Polecane | whiteMAD na Instagramie
