Kaplica zamkowa, wzniesiona na przełomie XI i XII wieku z kamienia łupanego i ciosów wapiennych, powszechnie znana jako rotunda w Cieszynie, jest najstarszym obiektem na terenie zespołu zamkowego w tym mieście. Należy również do najstarszych obiektów sakralnych nie tylko na terenie Polski, ale i całej Europy.
Budowla od początku swego istnienia pełniła funkcje obronne i sakralne, jako m. in. kaplica zamkowa i kościół parafialny. Przy niej też prawdopodobnie mieścił się najstarszy cmentarz parafialny Cieszyna. Dziś to jedyna romańska rotunda na terenie Polski zachowana wraz ze sklepieniem nawy.
Rotunda w Cieszynie. Fot. Marcin Konsek / Wikimedia Commons
O istnieniu na terenie Cieszyna świątyni po raz pierwszy wspomina dokument wystawiony w 1223 roku. Rotunda była zapewne pierwszą murowaną budowlą wzniesioną na Wzgórzu Zamkowym. W początkach swego istnienia była otoczona potężnym wałem drewniano-kamiennym o szerokości dziesięciu metrów. Koniec XIII i cały XIV wiek to okres przebudowy zamku i zastąpienie umocnień drewnianych murowanymi. Romańska rotunda została dopasowana do gotyckiego zamku: poziom pierwotnie kamiennej posadzki podniesiono o dwa metry, zamurowano romańskie okna w absydzie, tworząc większe, gotyckie. W XIV wieku posadzkę pokryto glazurowanymi płytkami, ułożonymi w wizerunek orła śląskiego i inskrypcję ,,Premislaus Dux Tessinensis”.
Rotunda w Cieszynie w latach 1930 i 2005. Fot. NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe i Darwinek, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Po wojnie trzydziestoletniej zamek znajdował się w stanie ruiny, w związku z czym siedzibę książęcą przeniesiono do zamku dolnego, zaś na wzgórzu mieściły się spichlerze, sad owocowy i zabudowania gospodarcze. Po wygaśnięciu dynastii Piastów Cieszyn otrzymali w spadku Habsburgowie. W 1839 roku Arcyksiążę Karol nakazał przekształcenie Wzgórza Zamkowego w romantyczny ogród ze sztucznymi ruinami. Dokonano wówczas też przebudowy rotundy, całkowicie ukrywającej jej średniowieczny charakter pod neorenesansowym kostiumem. Obecny wygląd budowla zawdzięcza przeprowadzonej w połowie XX wieku reromanizacji. Usunięto wówczas dobudówki we wnętrzu (drewniana empora), a z zewnątrz dziewiętnastowieczną ceglaną i tynkowaną obudowę. Przeprowadzono także rekonstrukcję empory, oczyszczono z gruzu i wyremontowano prowadzące na nią klatki schodowe, odsłonięto pierwotne okna, mensę i posadzki. Konserwacji poddano także kopulaste sklepienie. Resakralizacja rotundy, służącej po drugiej wojnie światowej jako obiekt turystyczny, miała miejsce w 1997 roku. Dziś jest to jeden z najcenniejszych zabytków polskiej architektury.
Źródło: archiwum.cieszyn.pl, parafiamagdaleny.pl
Czytaj też: Architektura | Metamorfoza | Zabytek | Historia | Architektura sakralna | Architektura w Polsce
