Stadion Dziesięciolecia (oficjalna nazwa: Stadion Dziesięciolecia Manifestu Lipcowego) to jedyny w swoim rodzaju pomnik polskiego komunizmu. Budowla o cechach socrealistycznych rozpoczęła działalność w dniu święta Polski Ludowej, 22 lipca 1955 roku. Ideą budowy było wykreowanie miejsca, gdzie władze komunistyczne mogłyby bratać się ze społeczeństwem. Stadion stał się symbolem: areną spotkań z narodem. Przez kolejne lata gościł wiele przeróżnych imprez o głównie sportowym charakterze. 6 września 2008 roku na stadionie odbył się finał serii Red Bull X-Fighters. Na zakończenie imprezy minister sportu i turystyki Mirosław Drzewiecki oficjalnie zamknął Stadion Dziesięciolecia. Niedługo później zaczęła się jego rozbiórka, a na miejscu kultowego obiektu wzniesiono Stadion Narodowy.
Wstępna koncepcja budowy nowego obiektu sportowego w Warszawie pojawiła się na początku lat 50. XX wieku. W 1953 r. Stowarzyszenie Architektów Polskich zorganizowało konkurs architektoniczny na stadion olimpijski dla stolicy. Wygrał go zespół architektów: Jerzy Hryniewiecki, Zbigniew Ihnatowicz i Jerzy Sołtan, a następnie także Marek Leykam i Czesław Rajewski. Wkrótce później podjęto decyzję o powierzeniu Warszawie organizacji V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w 1955 r., co znacznie przyspieszyło prace (Stadion X-lecia miał stać się bowiem główną areną imprezy). Roboty budowlane rozpoczęły się w sierpniu 1954 r. Do usypania korony obiektu wraz z wałem pod przyszłe trybuny użyto gruzu ze zniszczonej w czasie II wojny światowej zabudowy Warszawy.
Stadion z lotu ptaka, lata 60. Źródło: Architektura Zarząd Główny Stowarzyszenia Architektów RP Wojskowy Instytut Geograficzny Warszawa
Jerzy Hryniewiecki w projekcie zainspirował się architekturą „Zakazanego Miasta” w Pekinie. Teren, na którym stanął stadion, położony był na obszarze administracyjnym Kamionek, pomiędzy Saską Kępą a Starą Pragą, w okresie międzywojennym częściowo stanowił fragment Portu Praskiego. Oprócz tego, jeszcze po wojnie, teren przyszłego stadionu zajmowała nieliczna podmiejska zabudowa drewniana.
Stadion Dziesięciolecia był obiektem typu olimpijskiego. Arena posiadała pełnowymiarowe boisko do piłki nożnej, okalane przez 8-torową bieżnię lekkoatletyczną o długości 400 metrów. Trybuny odkryte ze stałymi ławami drewnianymi zgodnie z projektem mieściły 71 008 osób, choć w czasach największych imprez masowych zasiadało na nich prawie 100 tys. widzów. W okolicach stadionu zlokalizowano parking samochodowy na 900 pojazdów, boisko treningowe, niewielką halę treningową, park wypoczynkowy, a także nieistniejący dziś budynek dla reporterów.
Po 11 miesiącach budowy – rekord światowy, jeśli chodzi o obiekt tej wielkości – w dniu najważniejszego święta narodowego Polski Ludowej, 22 lipca 1955, w 11. rocznicę ogłoszenia Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, nastąpiło oficjalnie otwarcie stadionu. Zdążono też na V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów. Po zorganizowanej z wielką pompą uroczystej gali w stylu ludowym rozegrano inaugurujące obiekt zawody sportowe, których głównym punktem był towarzyski mecz piłkarski pomiędzy reprezentacjami miast: Warszawy i Katowic (ówczesnego Stalinogrodu), zakończony wynikiem 1:2 dla gości.
Obiekt został reprezentacyjnym stadionem stolicy, przejmując tę rolę od Warszawskiego Stadionu Wojska Polskiego. Do końca epoki PRL odbywały się na nim najważniejsze imprezy sportowe w kraju. Stadion X-lecia był także wykorzystywany do celów kulturalnych i propagandowych. Organizowano tutaj koncerty, masówki, dożynki i uroczyste obchody ważnych dla władz socjalistycznej Polski rocznic. W 1968 r., w czasie trwania ogólnokrajowych dożynek, w proteście przeciwko agresji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację samospalenia na trybunach dokonał Ryszard Siwiec. Jego śmierć upamiętniała tablica umieszczona na elewacji.
17 czerwca 1983 r. w trakcie drugiej podróży apostolskiej do Polski uroczystą mszę na stadionie odprawił Jan Paweł II. Ostatni mecz Reprezentacji Narodowej w piłce nożnej w eliminacjach Mistrzostw Europy został rozegrany na stadionie 17 kwietnia 1983 r. Od tej pory potężny obiekt niszczał, a jego remont lub przebudowa zostały uznane za nieopłacalne. W zamian za utrzymanie obiektu stadion został wydzierżawiony przez miasto do celów handlowych. Na jego koronie otwarto słynny „Jarmark Europa”, złożony z ponad 5000 podmiotów gospodarczych. Był on jednym z największych targowisk na kontynencie.
„Jarmark Europa” działał do 30 września 2007 r. Rok później rozpoczęło się próbne palowanie, które miało na celu zbadanie terenu, na którym miał stanąć nowy stadion i przygotowanie dokumentacji przetargowej. W miejscu Stadionu Dziesięciolecia, w latach 2007–2011 powstał nowy Stadion Narodowy będący jedną z aren piłkarskich mistrzostw Europy 2012, a od 2012 r. jest to główny stadion reprezentacji Polski w piłce nożnej.
Zachowane relikty Stadionu Dziesięciolecia (m.in. tunele, pamiątkowe tablice oraz budynek administracyjny) można obejrzeć podczas zwiedzania Stadionu Narodowego w ramach trasy historycznej.
Źródło: polskieradio24.pl, przegladsportowy.onet.pl
Czytaj też: Architektura w Polsce | Architektura PRL | Miasto | Historia | Ciekawostki | Warszawa
