Brama Żuraw (niem. Krantor) to jeden najcenniejszych i najbardziej charakterystycznych zabytków Gdańska. Ceglano-drewniany dźwig portowy i jednocześnie jedna z bram wodnych przechodzi właśnie kompleksowy remont, który ma mu nadać wygląd godny jego rangi – największego i najstarszego z zachowanych dźwigów portowych średniowiecznej Europy. W budowli mieści się jedna z filii Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku.
Brama w tym miejscu istniała już w 1363 roku lecz w obecnym kształcie Żuraw zbudowano w latach 1442-1444. Powstały wówczas dwie masywne, ceglane wieże i drewniany mechanizm dźwigowy, który był później podwyższany. Cała konstrukcja utrzymana jest w stylu gotyku flamandzkiego. W początku XVII wieku Żuraw stracił swoje znaczenie militarne. Z czasem w ceglanych wieżach zamieszkano i utworzono warsztaty rzemieślnicze, a wraz z przebudową pomieszczeń wybito otwory okienne.
Wojciech Gerson – Gdańsk w XVII wieku. Źródło: Wojciech Gerson, Public domain, via Wikimedia Commons
Od powstania służył przede wszystkim jako urządzenie portowe do załadunku towarów i balastu na statki oraz do stawiania masztów jednostek. Mechanizmem są dwie pary kół deptakowych o średnicy około sześciu metrów każde. Jako siłę napędową wykorzystywano ludzi stąpających wewnątrz tych bębnów. Urządzenie było w stanie podnieść ciężar dwóch ton na wysokość 27 metrów bądź, po sprzęgnięciu obu par kół, 4 t na wysokość 11 m. Żuraw został podpalony w 1945 roku, gdy miasto zdobyła Armia Czerwona. Radzieccy żołnierze zniszczyli wówczas niemal całą najcenniejszą część Gdańska. Drewniane elementy budynku spłonęły, ale ocalała część murów. Bramę zrekonstruowano w końcu lat 50., a 18 grudnia 1959 r. Żuraw wpisany został do rejestru zabytków.
Brama widziana od Motławy w latach 50. XX w. i współcześnie. Źródło: Österreichischen Nationalbibliothek i Ainka, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons
Brama widziana od ul. Szerokiej pod koniec lat 40. XX w. i w 1986 r. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe i Architektura gotycka w Polsce pod redakcją Teresy Mroczko i Mariana Arszyńskiego Instytut Sztuki PAN Warszawa 1995
Wielki remont potężnego zabytku ruszył na początku 2022 roku. To pierwsze tak poważne prace od czasów jego odbudowy ze zniszczeń wojennych. Przyczynią się one do jego zachowania dla przyszłych pokoleń. W ramach remontu wykonano m.in. nowe, żelbetowe stropy, schody i ściany szybu instalacyjnego. Równolegle wymieniono także konstrukcje dwóch łączników, umożliwiających komunikację między basztami. Zakończono prace związane z wykonaniem izolacji przeciwwodnych zewnętrznych ścian piwnic obu baszt, a po zasypaniu wykopów i ustawieniu rusztowań rozpoczęto prace konserwatorskie na elewacjach ceglanych oraz prace konserwatorskie w obrębie drewnianej konstrukcji wyciągu. Zaawansowane prace dotyczą również dachu – baszta północna jest w większości pokryta dachówką sprowadzoną specjalnie z Włoch.
Żuraw i sąsiadująca zabudowa na Długim Pobrzeżu w 1940 i 2021 r. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg i Andrzej Otrębski, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Koszt inwestycji to 18 milionów złotych. Realizacja projektu jest dofinansowana ze źródeł zewnętrznych: niespełna 13 milionów złotych przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach funduszy EOG, a ponad 2 miliony złotych pochodzą ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, natomiast wkład własny NMM (ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego) to ponad 2,5 miliona złotych.
Termin zakończenia całego projektu przewidziano na wiosnę 2024 roku.
Źródło: trojmiasto.pl, polska-morska.pl
Czytaj też: Architektura w Polsce | Metamorfoza | Renowacja | Historia | Gdańsk
