Kolonia amerykańska w katowickim Giszowcu stanowi jeden z najbardziej oryginalnych zespołów mieszkalnych nie tylko na Śląsku, ale i w całym kraju. Tworzy ją sześć zabytkowych wilii powstałych w latach 20. XX w. dla amerykańskich rodzin dyrekcji dawnej spółki Silesian-American Corporation. Budynki wzniesiono w stylu anglosaskim, bardzo charakterystycznym dla architektury znanej nam głównie z amerykańskiego kina. Każdy z domów był inny, ale wszystkie stanowiły harmonijną, odrębną całość otoczoną zielenią. Po II wojnie światowej w willach zamieszkały rodziny górników z kopalni Wieczorek oraz Staszic.
Gdy w latach 20. dzielnica Giszowiec znalazła się po polskiej stronie granicy, spółkę spadkobierców Georg von Giesches Erben (pol. Spadkobiercy Jerzego von Giesche) zaczęły trapić problemy finansowe. W związku z tym w 1926 roku zawarto porozumienie z firmami amerykańskimi – Anaconad Cooper Mining Co. oraz Averell Harrimann. W ramach porozumienia powstała spółka Silesian-American Corporation (SACO), w której pakiet większościowy akcji przypadł Amerykanom. W efekcie kierownicze stanowiska w spółce objęli również obywatele USA. Ich nowe obowiązki wymagały obecności na miejscu, zdecydowali się więc na czasową przeprowadzkę do Europy wraz z całymi rodzinami.
Dla nowych dyrektorów wybudowano w latach 1927–1928 kolonię sześciu willi naśladujących ich rodzimy styl, aby tysiące kilometrów od domu mogli poczuć się jak u siebie. Pochodzili oni głównie z dawnej Nowej Anglii (północno-wschodnie stany USA), więc zabudowa żywcem przypomina wygodne posiadłości z takich stanów, jak Nowy Jork, Massachusetts czy New Hampshire. Projektant zastosował tutaj willowy modernizm z bardzo silnymi elementami romantycznymi i klasycyzującymi oraz neobarokowymi i secesyjnymi.
Domy charakteryzowały się oknami o rozmaitych kształtach i rozmiarach oraz wielokrotnie łamanymi dachami. Kominy, jak i większość elewacji, pokryto cegłą. W budynkach pierwotnie znajdowały się obszerne hole, salony z kominkami i po kilka sypialni. Miejsce było otoczone parkiem i ogrodzone parkanem. Dominantę stanowiła wieża ciśnień. Kolonia amerykańska od początku miała dostęp do energii elektrycznej, wodociągu i kanalizacji. Zlokalizowano ją na obrzeżu Giszowca, przy ulicy Górniczego Stanu.
Przy kolonii urządzono kort tenisowy, pole golfowe posiadające dziewięć dołków, a także parterowy dom klubowy i budynek świetlicy dla dzieci. Amerykanie zamieszkiwali kolonię do wybuchu II wojny światowej. Po 1945 roku majątek został znacjonalizowany, a w oryginalnych domach zamieszkali robotnicy kopalni Staszic i Wieczorek. Wtedy też zmodyfikowano osiedle, likwidując m.in. pole do gry w golfa.
W kolonii mieszkają obecnie osoby prywatne, a właścicielami większości budynków oraz ich zarządcą jest Administracja Staszic Śląsko-Dąbrowskiej Spółki Mieszkaniowej. Cały układ urbanistyczny kolonii został w 1987 roku wpisany do rejestru zabytków pod numerem A/1348/87, a także w 2019 roku pod numerem A/513/2019.
Źródło: giszowiec.info, slazag.pl
Czytaj też: Architektura w Polsce | Zabytek | Osiedle | Urbanistyka | Historia | Ciekawostki | Katowice
