Bogatynia jest nazywana polską stolicą domów przysłupowych. Znajdziemy ich tu ponad 160, a w całej Polsce – około 600, głównie na Dolnym Śląsku. Jest to typ budownictwa ludowego występujący na pograniczu Czech, Niemiec i Polski. Dom przysłupowy jest budynkiem podzielonym na część mieszkalną i gospodarczą, najczęściej o dwóch kondygnacjach i dachu dwuspadowym. Pod koniec 2022 roku zakończyły się szeroko zakrojone prace konserwatorskie obiektu przy Al. Żytawskiej 30, gdzie stoi jeden z tych cennych zabytków architektury. Padł on ofiarą tragicznej powodzi z 2010 roku, a następnie podpalenia. Budynek wymagał pilnego ratunku.
Pierwsza wzmianka dotycząca domu pochodzi z 1686 r. Dzięki istniejącym dokumentom katastralnym istnieje możliwość ustalenia zdarzeń własnościowych do 1938 roku. Istniejąca na portalu wejściowym data 1836 wskazywać może na jego przebudowę lub odbudowę. Sklepione piwnice w budynku są zdecydowanie starsze, niż wskazuje na to inskrypcja.
Dom w latach 70. Fot. Elżbieta Lech-Gotthardt
Obiekt posiada zwartą dwukondygnacyjną bryłę założoną na rzucie zbliżonym do litery “L” zwieńczoną dwuspadowym wysokim dachem naczółkowym. Budynek zachował reprezentatywny dla budownictwa wiejskiego układ wnętrza. W parterze dwie izby zrębowe są podzielone przelotową sienią z jednej strony na część mieszkalną z drugiej gospodarczą (warsztat tkacki). Charakterystycznym elementem domu są okna w ościeżach z profilowanymi opaskami i snycersko opracowanymi parapetami. Ponadto detal kamienny w postaci cokołu z piaskowca pod całym budynkiem, obramowań okiennych w parterze przy wejściu i w piwnicach oraz reprezentacyjny portal.
Dom przed i po pożarze. Fot. Elżbieta Lech-Gotthardt
Metamorfoza domu przysłupowego. Fot. mamik/fotopolska.eu, Licencja: CC BY-SA 4.0 i Danuta B., Licencja: CC-BY-SA 3.0
W wyniku powodzi w roku 2010 budynek znacznie ucierpiał i nie nadawał się do zamieszkania. Woda wezbranego potoku Miedzianka podmyła jego fundamenty, wskutek czego zawaliła się część ścian. Opuszczony i niezabezpieczony budynek podzielił los innych, gdzie podczas jednej nocy zostało podpalonych kilka domów przysłupowych. Podczas pożaru doszczętnie spłonął dach, stropy nad całym pierwszym piętrem, sienią i dwa biegi schodowe. Uszkodzeniu uległa stolarka okienna i drzwiowa, resztę dopełnili wandale.
Po tych tragicznych wydarzeniach Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlany wytypował budynek do rozbiórki, jednak decyzja konserwatora powstrzymała te działania. Zniszczony zabytek został wystawiony na sprzedaż. Po powodzi w Bogatyni powstała inicjatywa właścicieli domów przysłupowych usytuowanych wzdłuż rzeki Miedzianki przy al. Żytawskiej, aby na jednej recepcji utworzyć bazę gastronomiczno-hotelarską do obsługi zorganizowanych grup turystycznych. W jej skład weszło pięć zabytkowych budynków.
Dom podczas odbudowy i pod koniec prac. Fot. Danuta B./fotopolska.eu, Licencja: CC-BY-SA 3.0 i polska.org/Michał
Remont przeprowadzony w domu o numerze 30 był skomplikowany i czasochłonny. W wyniku prac m.in. udało się uratować część stropów, które po konserwacji wróciły na pierwotne miejsce. Pozostała część została zrekonstruowana. Poddasze zostało przystosowane do potrzeb mieszkalnych. Z tego względu pojawiły się nowe okna zdobione snycerskim detalem kwiatowym wzorowanym na innym budynku przysłupowym. W wyniku prac oczyszczono elementy kamieniarskie (portal, obramienia okienne, cokół) i zrekonstruowano skradzione drzwi. Docelowo przewiduje się uruchomienie tam 9 apartamentów hotelowych z aneksami kuchennymi.
Źródło: Elżbieta Lech-Gotthardt/Domy przysłupowe
Czytaj też: Architektura w Polsce | Renowacja | Historia | Ciekawostki | Metamorfoza | Drewno
Temat: Metamorfoza domu przysłupowego w Bogatyni. Budynek zniszczyła powódź i pożar
