Niewidzialny Mur to nowy, niezwykły pomnik na mapie Warszawy, cały zbudowany ze szklanych cegieł. Ten wyjątkowy projekt Natalii Romik stanął niedawno na cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej i ma upamiętniać konspiracyjną grupę działającą w getcie warszawskim pod kryptonimem Oneg Szabat. Praca i poświęcenie jej członków pozwalają nam dzisiaj przeniknąć przez mur, za którym dokonywała się największa zbrodnia w dziejach ludzkości.
Oneg Szabat (po polsku dosł.: radość soboty) tworzyło w getcie warszawskim kilkudziesięciu intelektualistów skupionych wokół Emanuela Ringelbluma – wybitnego historyka, który w 1940 roku zwołał grupę. Codziennie narażając swoje życie, tworzyli oni archiwum wszystkiego, co działo się w getcie warszawskim. Dokumentowali doświadczenia Żydów polskich pod okupacją niemiecką, m. in. spisywali pamiętniki, zbierali prasę podziemną, gromadzili informacje na temat zbrodni na mieszkańcach getta. Po wojnie ogromna dokumentacja okazała się bezcennym historycznym skarbem. W sumie zgromadzono 35 tys. dokumentów (od gazet i listów po sztukę), które pozwoliły na odkrycie tego, jak okrutne i niewiarygodnie strasznie wyglądało życie w getcie.
Fot. Paweł Szczerkowski Tour Guide
Efektem ich pracy jest Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego, tzw. Archiwum Ringelbluma, stanowiące dziś największe i najcenniejsze w świecie źródło dokumentujące Holokaust. Obrazuje losy Żydów nie tylko warszawskich, ale także spośród ponad 400 innych miast i miasteczek oraz wielu różnych obozów. W 1999 r. Archiwum zostało wpisane na listę UNESCO “Pamięć świata” (obok. m.in. pierwszego wydania dzieła Kopernika “De revolutionibus…”, czy Biblii Gutenberga), która gromadzi najcenniejsze zabytki piśmiennictwa. Dzięki działaczom Oneg Szabat możemy dziś zobaczyć ludzi zamkniętych za murem getta warszawskiego, za drutem kolczastym getta łódzkiego czy za zasiekami z gałęzi sosnowych w Treblince. Spośród członków grupy przeżyło tylko troje. Większość zginęła w zagładzie i nie mają grobu. Dlatego pomnik Niewidzialny Mur stanął na cmentarzu. Na powierzchni szklanych cegieł, spośród których każda waży 2,5 kg, znajdują się symbole zawodów wykonywanych przez działaczy grupy, nawiązujące do sztuki nagrobnej i motywów figuratywnych na macewach.
Trzy z dziesięciu metalowych skrzynek oraz dwie bański mleczarskie, w których ukryto Archiwum Ringelbluma. Autor nieznany, Public domain via Wikimedia Commons
Masowe mordowanie mieszkańców warszawskiego getta rozpoczęło się w 1942 r., kiedy do Treblinki wywieziono pierwsze transporty Żydów. Gdy rok później – 19 kwietnia 1943 r. – naziści przystąpili do ostatecznej likwidacji getta, napotkali opór. Wybuchło powstanie. Żyło wówczas jeszcze około 50 tys. osób. W tym czasie od strony getta nad Warszawą unosił się wielki słup dymu. Płonęły domy, a w nich ludzie. Koniec powstania nastąpił 16 maja. Tego dnia Niemcy wysadzili Wielką Synagogę na Tłomackiem (pisaliśmy o niej TUTAJ). Miało być to symboliczne potwierdzenie zdławienia powstania. Wzięci do niewoli powstańcy zostali wymordowani lub wywiezieni do obozów zagłady, a po zakończeniu walk cały teren żydowskiej dzielnicy zrównano z ziemią. Po wojnie na gruzach getta powstały nowe osiedla.
Źródło: Paweł Szczerkowski Tour Guide, fakt.pl
Zobacz też: Historia | Ciekawostki | Warszawa | Szkło | Sztuka
Dzielnica żydowska w 1935 i 1945. Źródło: mapa.um.warszawa.pl
Dzielnica żydowska w 1945 i obecnie. Źródło: mapa.um.warszawa.pl
Dzielnica żydowska w 1935 i obecnie. Źródło: mapa.um.warszawa.pl
