Główne Miasto w Gdańsku położone jest w Śródmieściu. To tam można zobaczyć większą część najbardziej wartościowych zabytków miasta i kamienic. Najważniejszą trasą jest Droga Królewska, która składa się z ulicy Długiej i Długiego Targu. Mniejszymi ulicami, ale niemniej ważnymi, są ulica Mariacka, Chlebnicka czy Ogarna.
Historia Głównego Miasta w Gdańsku zaczyna się w 1343 roku. Wtedy to Krzyżacy nadali przywilej lokacyjny osadzie mieszczącej się przy Długim Targu. Bardzo szybko rozwinęła się ona w ważną militarnie, gospodarczo i kulturalnie część Gdańska (z łac. urbs principalis, czyli Główne Miasto). Domy przy ulicy Długiej i Długim Targu zamieszkiwane były przez najbogatszych kupców i najznakomitsze rody. Właśnie w tej części Gdańska powstawały najważniejsze obiekty miejskie: kościół Mariacki, ratusz czy Dwór Artusa.
Ulica Mariacka z widokiem na bazylikę, pocz. XX w. Źródło: Pomorska Biblioteka Cyfrowa
W 1945 roku Armia Czerwona zniszczyła Główne Miasto w Gdańsku niemal w 90%. Gdańsk obok Warszawy i Wrocławia ustanowił tragiczne rekordy wojennych zniszczeń wśród miast leżących w obecnych granicach Polski. Za tymi liczbami kryło się spustoszenie miasta, które stanowiło jeden z najpiękniejszych zespołów zabytkowych Europy północnej.
Tak widok z wieży ratusza opisywał po wojnie Stanisław Goździelewski, kowal artysta:
Gruzy Głównego Miasta widziane z ulic nie robiły już takiego wrażenia, człowiek się do nich przyzwyczaił. Ale to, co zobaczyłem z wieży ratusza, trudno było sobie wyobrazić. Cały prawie Gdańsk, a szczególnie jego część między Motławą a halami targowymi, był wielkim rumowiskiem. Kikuty murów, zwały gruzów, powykrzywiane dźwigary i rury, wiszące na resztkach zbrojeń odłamy betonu, samotne, dziwnie wysokie kominy, masywne mury kościołów bez wież…
II wojna światowa to dla Gdańska dramatyczne załamanie jego historii ale także początek odrodzenia w kształcie, który znamy dziś. Było ono możliwe, dzięki przybyszom z Kresów Wschodnich, Pomorza i Polski centralnej. Nowym mieszkańcom udało się odbudować najważniejsze budowle, większość zabytkowych kamienic oraz zrekonstruować stare gotyckie mury obronne. Przy okazji odbudowy tak dużego obszaru nie obyło się bez uproszczeń, ujednoliceń i kontrowersji. Wyburzono zabytkowe piwnice, zniszczono niektóre zachowane elewacje, ale jedną z największych zmian było usunięcie oficyn i skrócenie budynków. Wnętrza bloków zabudowy wypełniają wielkie, jak w osiedlach mieszkaniowych place-podwórza. Nie ma już praktycznie śladu po dawnej, gęstej zabudowie. Przy odbudowie Głównego Miasta zatarto też historyczny podział na wąskie działki. Znaczna część domów została połączona w bloki, z jedną klatką schodową obsługującą kilka numerów. Odbudowane kamienice w większości tylko ogólnie nawiązują do pierwowzorów, a za fasadami kryje się osiedle mieszkaniowe z lat 50. i 60., z mieszkaniami spełniającymi ówczesne normy. Mieszczańskie, patrycjuszowskie Śródmieście w „burżuazyjnym” wydaniu zniknęło. Mimo tych wszystkich uproszczeń na ulicach wciąż można odnaleźć ducha dawnych czasów, a budowniczym i architektom należy się szacunek za trud i pracę włożone w podniesienie miasta z gruzów. Do dzisiaj Główne Miasto jest najważniejszą i najbogatszą częścią Gdańska.
Ulica Mariacka
Historia ulicy Mariackiej (niem. Frauengasse), jednej z najpiękniejszych gdańskich ulic sięga czasów średniowiecza. Pierwsza wzmianka o tym miejscu pochodzi z połowy XIV stulecia, okolicę opisano jako „platea Dominae Marie”, a określenie nawiązywało do pobliskiej świątyni Mariackiej. Początkowo wzdłuż ulicy wznoszono skromne budynki ceglane lub ryglowe, późniejszy rozkwit gdańskiego ośrodka portowego przyniósł też wielkie zmiany w architekturze. Od końca XV wieku wzdłuż Frauengasse wyrastały kamienice gotyckie, wypierane potem przez budynki utrzymane w duchu architektury renesansowej i następnie wczesnobarokowej. Ze względu na podmokłość okolicy budowa głębokich piwnic nie była możliwa, dlatego powstały magazyny częściowo wyniesione ponad poziom gruntu, znane dziś jako słynne gdańskie przedproża. W XIX w. przy ul. Mariackiej mieszkali drobni kupcy, rzemieślnicy i funkcjonowały czynszowe kamienice. Koniec XIX wieku przyniósł kolejne fale modernizacyjnych zmian miasta. Przeprowadzono niwelację fortyfikacji ziemnych, następnie przyszła kolej na rozbiórkę przedproży ograniczających przepustowość głównych ulic gdańskiego centrum. W ten sposób przedproża zniknęły z większości miejskich ulic. Rozbiórka ominęła na szczęście Frauengasse, gdyż komunikacyjne znaczenie ulicy nie było aż tak ważne i rozbiórki przedproży zaniechano.
Widok z wieży bazyliki na ul. Mariacką w roku 1935 i pod koniec lat 50. XX w.
Widok z wieży bazyliki na ul. Mariacką w latach 1935 i 2022.
Widok z wieży bazyliki na ul. Mariacką pod koniec lat 50. XX w. i w roku 2022.
Powyższe zdjęcia pochodzą ze stron: travelpasja.pl i bazylikamariacka.gdansk.pl.
Zabytkowa, piękna ulica Mariacka przepadła w marcu 1945 roku, gdy w gruzach legło niemal całe gdańskie Śródmieście. Na Mariackiej przetrwała zaledwie jedna kamienica, niektóre przedproża oraz poharatane bryły Bramy Mariackiej i Domu Przyrodników. Sowieci zniszczyli wiekowy ośrodek sztuki, kultury, handlu i oświaty. Odbudowa kamienic ruszyła w połowie lat 50., natomiast zabiegi przy rekonstrukcji przedproży, misternych zdobień i ornamentyki wymagały czasu. Prace przy nich trwały do połowy lat 70. i były prowadzone pod nadzorem prof. Mariana Osińskiego. W obecnej przestrzeni ulicy Mariackiej funkcjonują galerie, nastrojowe knajpki, a przede wszystkim bursztynowe sklepy i pracownie. Mariacka pomimo tak ogromnych zniszczeń wciąż trwa, żyje i zachwyca.
Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z gdańskimi zabytkami! To może Cię zainteresować:
- MIEJSCA, KTÓRYCH JUŻ NIE MA. WIELKA SYNAGOGA W GDAŃSKU.
- ZABYTKOWA MONTOWNIA W GDAŃSKU WRACA DO ŻYCIA. TAK BĘDZIE WYGLĄDAĆ.
- PO 70 LATACH JEST ZNÓW ZWODZONY. MOST STĄGIEWNY W GDAŃSKU OTWARTY.
Czytaj też: Architektura w Polsce | Gdańsk | Historia | Zabytek | Metamorfoza
Ulica Mariacka przed i po wojnie. Źródło: fotopolska.eu
Temat: Ulica Mariacka w Gdańsku – zniszczenie i odbudowa
Źródła: gdanskstrefa.com, pomorskie.travel.pl, infogdansk.pl, fotopolska.eu, domena publiczna
