14 października 1952 roku odbyło się uroczyste przekazanie Unité d’habitation (pol. Jednostka mieszkaniowa) państwu i władzom miejskim Marsylii. “Niniejszym prezentuję pierwszą budowlę odpowiadającą potrzebom nowoczesnego życia, stworzoną dla człowieka i na ludzką skalę” – tak brzmiały historyczne słowa jej głównego projektanta Charlesa-Édouarda Jeanneret-Grisa, znanego szerzej pod pseudonimem Le Corbusier. Wydarzenie to było kamieniem milowym we współczesnej architekturze. Architekt zrewolucjonizował zarówno myślenie o przestrzeni mieszkalnej, zabudowie miasta, jak i materiale. Bloki wzniesione na wzór marsylskiego pierwowzoru są do dziś podziwiane za ich innowacyjność i wciąż aktualne wartości.
Unité d’habitation, znana także jako Cité radieuse (Promieniste Miasto), powstała na zamówienie państwa i była odpowiedzią na ogromne zapotrzebowanie na mieszkania w odradzającej się po II wojnie światowej Francji. Jest to w rzeczywistości potężny blok mieszkalny. Jego rozmiary to 137 metrów długości, 56 metrów wysokości i 24 metry szerokości. Posiada 18 pięter i 337 mieszkań dla 1600 mieszkańców. Jednostka usytuowana w parku wznosi się na kilkunastu potężnych filarach zwanych pilotis. Pomiędzy nimi znajduje się wolna przestrzeń pomyślana jako parking dla rowerów i samochodów oraz trakt dla pieszych. Osadzenie budowli na podporach dawało potężnej bryle optyczne wrażenie lekkości. W obiekcie prócz mieszkań znajdują się sklepy, biblioteka, miejsca do uprawiania sportu, pomieszczenia medyczne, edukacyjne, sala kinowa na 40 miejsc oraz hotel i restauracja.
Typ berliński Unité d’habitation. Fot. Gunnar Klack, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Płaski dach został zaprojektowany jako publiczny taras widokowy i ogród z ogólnodostępną panoramą Morza Śródziemnego i gór po przeciwnej stronie. Pełni on także rolę agory i przypomina mostek kapitański na transatlantyku. Nad dachem widoczny jest podniebny pomost (fr. belvédère), który wystaje poza obrys stropodachu. Wymiary mieszkań zostały opracowane dzięki własnemu sposobowi mierzenia przestrzeni autorstwa Le Corbusiera zwanego Modulor, opartego na wymiarach człowieka, złotym podziale i ciągu Fibonacciego.
Le Corbusier z zespołem zaprojektowali 23 różne rodzaje mieszkań – od kawalerek po apartamenty przeznaczone dla wieloosobowej rodziny. Przeciętna wielkość mieszkania to 98 m². Każda kuchnia jest wyposażona w zsyp na śmieci, który sam jest nowatorską instalacją. Każde mieszkanie ma dwa poziomy, okna na dwie strony świata, dębowy parkiet, jest wyposażone w kilka obszernych loggi pełniących rolę małych ogrodów (fr. le petit jardin) oraz jest całkowicie przeszklone dzięki portfenetrom zainstalowanym rzędami w każdym pomieszczeniu. Wnętrza zostały zaprojektowane zgodnie z inspirującymi Le Corbusiera ideami architektury klasztornej i okrętowej, dostrzegalne są racjonalizm i prostota.
Dłuższe elewacje swoim wyglądem przypominają barwną kratownicę. To ciąg balkonów i głęboko osadzonych okien, których rzędy wyznaczają układ pięter. Wewnętrzne ściany loggi pomalowane są na żywe kolory: czerwony, niebieski, żółty, zielony. Kontrastują one z nadrzędną barwą elewacji, jaką jest jasna, szorstka szarość betonu. Pozostawienie go w stanie surowym (béton brut) stało się impulsem do narodzin nowego stylu i nowej filozofii architektury zwanej brutalizmem. Opracowując elewacje Jednostki Le Corbusier wprowadził zmienne rytmy, zagłębienia loggi umożliwiające grę światła i cienia. Masywne balustrady, słupy oraz kominy i szyby wind otrzymały bogate, wręcz rzeźbiarskie formy.
Projekt ten został powtórzony przez Le Corbusiera poza Marsylią w czterech innych budynkach o takiej samej nazwie i bardzo podobnej konstrukcji. Jednostki mieszkaniowe zostały wybudowane także w Nantes-Rezé (1955), Berlinie-Westend (1957), Briey (1960) oraz Firminy (1967). Jednostka jest też uznawana za pierwowzór blokowisk powstających w krajach komunistycznych. Te jednak realizowano w wypaczonej i źle zrozumianej wersji. Były one w istocie zaprzeczeniem Le Corbusierowskiego myślenia o architekturze funkcjonalnej. O jednym z takich obiektów – katowickiej Superjednostce – pisaliśmy TUTAJ.
Blok jest ikoną modernistycznej myśli XX wieku. Unité d’habitation w Marsylii została objęta ochroną jako zabytek historii Francji już w 1964 roku. W 2016 r. wpisano ją na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako część obiektu: Dzieła architektury Le Corbusiera jako wybitny wkład do modernizmu.
Źródło: isztuka.edu.pl, urbnews.pl
Czytaj też: Francja | Modernizm | Brutalizm | Elewacja | Blok
