W Gdańsku, w miejscu, gdzie toczyły się walki otwarto nowy cmentarz obrońców Westerplatte. W 2019 roku, w wyniku prac archeologicznych ujawniono tam szczątki żołnierzy, których ciała w 1939 roku pogrzebano w niegodny sposób. Spoczęły one w nowych mogiłach, a ich formę wybrano w wyniku rozpisanego konkursu na nowy cmentarz. Zwyciężyło w nim biuro NM Architekci. W przyszłości będzie on częścią Muzeum Westerplatte i Wojny 1939, które jest oddziałem Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.
1 września 1939 r. od ostrzału Westerplatte przez pancernik Schleswig-Holstein rozpoczęła się II Wojna Światowa. Pomimo przeważających sił wroga bohaterska obrona trwała aż siedem dni. Dzięki niej Westerplatte zakorzeniło się w świadomości narodowej jako symbol niezłomnego oporu i ponadludzkiego heroizmu. Obrona Westerplatte to historia nie w skali lokalnej czy narodowej, ale w skali europejskiej, czy wręcz światowej.
Strefa sacrum religijnego w projekcie obejmuje Cmentarz Obrońców Westerplatte z mogiłami poległych. To miejsce czci i kultu świeckich bohaterów. Przynależność religijną podkreślają nie tylko chrześcijańska symbolika na tablicach nagrobnych, ale również Krzyż Komandora Dąbrowskiego. Znajduje się on na końcu osi założenia cmentarnego. Przynależność państwowo-wojskową podkreśla centralnie umieszczony w okręgu Krzyż Virtuti Militari. Strefa profanum to Plac Apelowy. Przeznaczony na wydarzenia historyczne i patriotyczne, na uroczystości o charakterze państwowym i wojskowym. Na placu apelowym znajduje się maszt flagowy oraz strefa buforowa – Przedpole zawierające wyeksponowane ruiny Willi Oficerskiej i Wartowni numer 5.
Zaprojektowana droga jest pomostem pomiędzy strefami sacrum i profanum, stanowiąc jednocześnie główną oś kompozycyjną. Droga na każdym swoim końcu posiada inny cel. W strefie sacrum jest nim gromadzący poległych cmentarz, którego symbolem jest Krzyż Komandora Dąbrowskiego. W strefie profanum jest nim Plac Apelowy gromadzący żywych. Cmentarz Obrońców Westerplatte skomponowany jest na planie okręgu. Wokół poziomej ścieżki w równych odstępach rozmieszczone są płyty nagrobne. Wszystkie są zwrócone do środka. Zabieg ten ma oddawać fakt, że wbrew stopniom wojskowym wszyscy jesteśmy równi dla śmierci. Betonowa płaszczyzna ścieżki unosi się lekko nad ziemią, dając do zrozumienia, że wyłącznie ona służy do chodzenia. Naturalna nawierzchnia tworzona przez rodzime gatunki traw i roślinności okrywowej pozostaje intuicyjnie niedostępna. Efekt jest podkreślony subtelnym oświetleniem umieszczonym pod ścieżką. Jej krawędź jest wykończona pasem blachy miedzianej.
Osiemnaście pionowych płyt nagrobkowych rozmieszczono w równych odstępach wokół ścieżki po okręgu. Są one od niej odsunięte. To symbol dystansu jaki wytworzyła śmierć. Pion jest wyrazem wzniosłości, próbą zjednoczenia z czymś nadludzkim. Symbolizuje drogę ku rzeczywistości wyższej niż ludzka. W ramach Przedpola uczytelniono relikty nieistniejących obiektów Willi Oficerskiej i Wartowni numer 5. To ważne miejsce, ponieważ zawiera w sobie istotny pierwiastek autentyczności. To, co odsłonięte jest świadkiem historii, świadczącym swoją surowością o tragedii minionych czasów. W dniach przypadających na rocznicę obrony Westerplatte relikty będą wykorzystane do spektaklu iluminacji. W przedstawionym projekcie dużą wagę przykłada się do autentyczności miejsca i elementów ją tworzących. Istotne jest poszanowanie wszystkich autentycznych nawarstwień historycznych w skali całego Westerplatte, również tych bardziej współczesnych. Na cmentarzu zastosowano jasny beton architektoniczny o lekko chropowatej powierzchni, na Przedpolu czarną, kamienną bazaltową kostkę brukową.
W projekcie zachowano cenny drzewostan. Dookoła ścieżek i płyt nagrobnych została zaprojektowana niska zieleń okrywowa, zimozielona. Miejsce odnalezienia szczątków poległych Żołnierzy jest wyróżnione różami o białych kwiatach. Natomiast lej po bombie, zlokalizowany w północno-wschodnim narożniku Wartowni Nr 5, został zaakcentowany naturalnie wyglądającymi, rozrastającymi się kępami traw ozdobnych. Oświetlenie cmentarza zaprojektowane przez QLAB Laboratory of Light otrzymało nagrodę IALD Award of Excellence oraz wyróżnienie z rąk amerykańskiego Stowarzyszenia Inżynierów Oświetlenia IES nagrodą Award of Merit.
W uroczystościach pogrzebowych wzięli udział m.in. prezydent RP Andrzej Duda, wicepremier Mariusz Błaszczak oraz rodziny i przedstawiciele pochowanych żołnierzy. Nabożeństwo żałobne odbyło się w Bazylice św. Brygidy w Gdańsku.
Zdjęcia: Konrad Matulaniec
Zdjęcia z drona: Piotr Krajewski
Autorzy:
NM architekci Tomasz Marciniewicz, ul. Smolna 32/14, 00-375 Warszawa
mgr inż. arch. Zuzanna Szpocińska
inż. arch. Tomasz Marciniewicz
dr inż. arch. Jerzy Grochulski
Generalny wykonawca:
Budkon Sp. z o.o.
Projektant oświetlenia:
Inwestor:
MUZEUM II WOJNY ŚWIATOWEJ W GDAŃSKU, WŁADYSŁAWA BARTOSZEWSKIEGO 1, 80-862 GDAŃSK
Powierzchnia terenu: 5502 m2
Powierzchnia zabudowy: 1104 m2
Realizacja: 2022r.
Koszt inwestycji: ~6 451 350,00 zł
Czytaj też: Architektura w Polsce | Zieleń | Architektura sakralna | Gdańsk | whiteMAD na Instagramie
