Wielka Zbrojownia w Gdańsku to jeden z najznakomitszych przykładów architektury niderlandzkiego renesansu w Polsce. Jej bryła stanowi mistrzowskie zamknięcie widokowe ul. Piwnej i ważny akcent architektoniczny Targu Węglowego. Usytuowana jest w ścisłym centrum historycznego Głównego Miasta i stoi na skrzyżowaniu dwóch turystycznych ciągów komunikacyjnych w miejscu, w którym przebiegał najstarszy szlak kupiecki.
Wielka Zbrojownia w Gdańsku, zwana potocznie arsenałem, to jedna z najokazalszych budowli w mieście. Jej budowa wiązała się bezpośrednio z obawą przed atakiem Szwedów, co w końcu XVI wieku skłoniło gdańskich mieszczan do przygotowań na wypadek wojny. Odczuwając brak magazynów na produkowany w mieście i okolicach sprzęt wojenny, podjęli decyzję o budowie specjalnego arsenału.
Wielka Zbrojownia w 1890 roku. Źródło: Technische Universität Berlin
Zbrojownia została wzniesiona w latach 1602 – 1605. Jest dziełem jednego z najwybitniejszych gdańskich architektów tamtej epoki, Antoniego van Obberghena, który w swoim projekcie najprawdopodobniej inspirował się holenderskimi Halami Mięsnymi w Haarlemie. Zbudowano ją z drobnej, czerwonej, holenderskiej cegły zdobionej dekoracjami z piaskowca oraz bogatymi złoceniami. Konstrukcja sprawia wrażenie, jakby budynek składał się z czterech, pozornie oddzielnych kamieniczek. Fasada od strony Targu Węglowego ma nieco skromniejsze portale i szczyty.
Budynek został spalony podczas działań wojennych w 1945. Odbudowano go w latach 1947-1965, z rekonstrukcją hełmów wież i kamieniarki szczytów. W latach 2000-2005 odnowiono obie fasady, przywracając polichromie, złocenia i dekoracyjne rzygacze od strony ul. Piwnej.
Wielka Zbrojownia w 1890 i obecnie. Źródło: Technische Universität Berlin i Stanislaw Kosiedowski, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Rok 1939 i lata 80. XX w., Teatr Miejski i Wielka Zbrojownia przy Targu Węglowym. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg i http://digit.wdr.de/
Rok 1939 i 1948. Źródło: NAC i Bildarchiv Foto Marburg
Rok 1948 i obecnie. Źródło: Stanislaw Kosiedowski, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons i szukajwarchiwach.gov.pl
Obecnie na wyższych kondygnacjach mieści się Akademia Sztuk Pięknych. Od 2015 roku na parterze działa Zbrojownia Sztuki, przestrzeń wystawiennicza Akademii Sztuk Pięknych, w której odbywają się wystawy czasowe sztuki współczesnej. W pozostałych przestrzeniach parteru prowadzona jest działalność gastronomiczna.
Źródła: zabytek.pl, zbrojowniasztuki.pl
Czytaj też: Architektura | Zabytek | Historia | Gdańsk | Architektura w Polsce
