„Buty na brzegu Dunaju” to wyjątkowy w formie i wymowie budapeszteński pomnik Holokaustu, stworzony według pomysłu reżysera filmowego Cana Togaya i zaprojektowany przez artystę-rzeźbiarza Gyulę Pauera. Pomnik odsłonięto 16 kwietnia 2005 r. Upamiętnia on ofiary żydowskiego pochodzenia, które zostały rozstrzelane nad rzeką po wcześniejszym rozkazie zdjęcia butów, a ich ciała wpadły do Dunaju.
Odsłonięcie pomnika odbyło się w Dniu Pamięci Ofiar Zagłady, 16 kwietnia 2005 r., kiedy w Budapeszcie zebrały się tysiące ludzi. Uczestnicy Marszu Żywych przeszli z pochodniami na brzeg Dunaju obok placu Kossutha, gdzie Péter Kiss, ówczesny minister i szef kancelarii premiera, w obecności samego premiera, o godzinie 21.30 odsłonił pamiątkową rzeźbę.
Buty na brzegu Dunaju. Fot. Dennis Jarvis from Halifax, Canada, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Na drugi dzień, 17 kwietnia 2005 r. w niedzielę rzeźbę „Buty na brzegu Dunaju” odsłonili przedstawiciele kościołów:
– Péter Kardos, główny rabin
– Géza Szabó, kanonik, proboszcz bazyliki św. Stefana
– Ferenc Cselovszky, proboszcz kościoła ewangelickiego na placu Deáka
– Gábor Berkesi, pastor, duchowny kościoła reformowanego
Napis na tablicach pamiątkowych w języku węgierskim, angielskim i hebrajskim głosi:
„Pamięci budapeszteńskich ofiar rozstrzelanych nad brzegiem Dunaju przez uzbrojonych Strzałokrzyżowców
Odsłonięto 16 kwietnia 2005”
Pomnik znajduje się po stronie Pesztu – wschodniej, głównie mieszkalnej części Budapesztu, stanowiącej około 2/3 terytorium całego miasta. Stanął na promenadzie Dunaju, na południe od węgierskiego parlamentu i w pobliżu Węgierskiej Akademii Nauk.
Kompozycja zatytułowana „Buty na brzegu Dunaju” upamiętnia tysiące osób rozstrzelanych na brzegu rzeki, gównie zimą 1944/1945 r., kiedy członkowie węgierskiej faszystowskiej milicji, należącej do Partii Strzałokrzyżowej, zabrali z nowo utworzonego budapeszteńskiego getta i zabili tam aż 20 000 Żydów. Nakazano im wówczas zdjąć buty (była to cenna część garderoby, która po masakrze mogła zostać skradziona i odsprzedana przez milicję), a ich ciała wpadły do rzeki i zostały zabrane przez nurt. Rzeźbiarz stworzył sześćdziesiąt par żelaznych butów – dziecięcych, damskich i męskich – pasujących stylem do epoki. Stoją porzucone na brzegu rzeki, jak gdyby ich właściciele dopiero co je zdjęli. Są przymocowane do kamiennego brzegu, a za nimi znajduje się kamienna ławka o długości 40 metrów i wysokości 70 cm.
Fundacja Marszu Żywych (March of the Living Foundation) to utworzona 20 lat temu międzynarodowa organizacja, do której należą obecnie 53 kraje, w tym Węgry. Pochód z pochodniami i uroczystość odbywa się tam zawsze 16 kwietnia, oprócz tych dni, gdy 16 kwietnia przypada w piątek. Wtedy właśnie w 1944 r. rozpoczęło się przesiedlanie węgierskich Żydów do gett. W czasie pochodu są wspominani Żydzi, Romowie, osoby prześladowane z powodu swojego homoseksualizmu, bojownicy ruchu oporu i ci, którzy ratowali prześladowanych.
Źródło: yadvashem.org, budapestinfo.hu
Czytaj też: Ciekawostki | Architektura | Miasto | Historia | Rzeźba | Węgry
