Dworzec Warszawa Ochota to jedna ze stacji kolejowych wybudowanych w latach 60. na linii średnicowej. Tak jak i inne tego typu obiekty, budynek charakteryzował się oryginalnymi rozwiązaniami konstrukcji dachów – w tym przypadku przeszklony pawilon z kasami, kiosk oraz zejście na perony zostały przykryte żelbetową konstrukcją łupinową w kształcie paraboloidy hiperbolicznej. Dworzec został w 2012 roku wpisany do gminnej ewidencji zabytków m.st. Warszawy, a w 2018 do rejestru zabytków.
Dworzec został wybudowany w latach 1954–1963 wg projektu Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka wraz z zespołem. Uruchomiono go 29 września 1963 r., a 8 grudnia tego samego roku zaczął funkcjonować przystanek Warszawa Ochota WKD zajmujący drugi peron obiektu. Przystanek, wraz z jednocześnie projektowanym, budowanym i uruchomionym dworcem Powiśle (pisaliśmy o nim TUTAJ), ułatwił korzystanie z kolei w Warszawie oraz częściowo odciążył komunikację miejską. Pawilon dworca został wykonany w stylu modernistycznym i od początku wyróżniał się architektonicznie. Zaprojektował go Wacław Zalewski. Rzut budynku oparto na planie kwadratu o boku 17,25 m. Jego łupinowy dach o grubości 8 cm został wykonany z żelbetu oraz pokryty mozaiką składającą się z kafelków ułożonych w czarne i białe pasy, które podążają za nietypowym kształtem.
Rok 1963, przystanek kolejowy Warszawa Ochota. Źródło: Album „Warszawa Siemaszki. Fotografie z Narodowego Archiwum Cyfrowego”. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl/
Dwa wierzchołki położone po przekątnej zostały opuszczone, natomiast pozostałe dwa podniesione na wysokość 8,34 m względem poziomu podstawy konstrukcji. Zastosowanie hiperboloidy wpisuje się w układ funkcjonalny pawilonu, w którego wierzchołkach schodzących do podłoża umiejscowiono dwa ciągi schodów prowadzących na dwa perony przystanku. W budynku dworca swoje kasy mają Koleje Mazowieckie i Warszawska Kolej Dojazdowa. Przed otwarciem przystanku zapowiadano, że zostaną na nim uruchomione schody ruchome, co miało być testem tego rozwiązania przed planowanym wykorzystaniem go na Dworcu Centralnym. Ostatecznie schody prowadzące z peronu przystanku na poziom ulicy uruchomiono na początku 1965 r. Konstrukcja szybko uległa awarii i w latach 80. została zdemontowana.
Przystanek pod koniec lat 60. i obecnie. Źródło: Warszawa – o zniszczeniu i odbudowie miasta Alfred Ciborowski Interpress Warszawa 1969 i whiteMAD/Mateusz Markowski
Z biegiem czasu zniknęły również trzy neony – dwa z napisem Warszawa Ochota umieszczone na pawilonie dworca oraz stojący obok niego słup reklamujący PKP i WKD. Projektantami tych neonów byli Bronisław Wycech, Teodor Adamski, Jacek Wyczółkowski, Mieczysław Zasadzień, E. Cholewa i H. Chrabałowska. Podpory wiaduktów i płyt stropowych wykonano jako filary w kształcie litery V.
Luty 1974 i kwiecień 2024. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl/ i whiteMAD/Mateusz Markowski
W 2007 r. ogłoszono przetarg na remont dworca. Początkowo miała to być jedynie renowacja, ale ostatecznie zrealizowana została przebudowa mająca na celu przywrócenie pierwotnego wyglądu obiektu za pomocą nowych materiałów. Głównym projektantem modernizacji był Henryk Łaguna z pracowni Maas, natomiast remont przeprowadziło przedsiębiorstwo Complex Bud. Do początku 2009 r. w hali dworca wymieniono materiały wykończeniowe, fragmenty posadzki, oświetlenie i małą infrastrukturę oraz zainstalowano monitoring. Zmianie uległy również tynki, izolacja cieplna, okna i instalacje. Ściany zewnętrzne budynku pokryto powłoką antygraffiti, natomiast pokrycie dachu wymieniono na nowe, ze zmodyfikowanym wzorem pasów w stosunku do pierwowzoru. Odnowione zostały wówczas także schody prowadzące na perony. Ze względu na problemy z własnością gruntu znajdującego się nieopodal pawilonu dworca nie doszła do skutku odbudowa słupa z neonem PKP i WKD. W 2008 r. zamknięto schody prowadzące od strony peronu na ul. Towarową. W kolejnych latach rozebrano również schody od strony ulicy.
Wejście do budynku dworca w latach 70. i współcześnie. Fot. Tygodnik Stolica nr 47 (1302) 19.11.1972 i whiteMAD/Mateusz Markowski
We wrześniu 2018 r. Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków – Jakub Lewicki wpisał przystanek do rejestru zabytków z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe. Wpisem objęto pawilon kasowy, dwa perony z wiatami oraz ciągi komunikacyjne w postaci dwóch kładek nad torowiskiem i trzech zejść na perony z zadaszeniami, wiodących z poziomu ww. kładek i pawilonu.
Widok z kładki na dworzec Warszawa Ochota w latach 60. i dziś. Źródło: Społeczne Archiwum Warszawy, https://www.tubylotustalo.pl/spoleczne-archiwum i whiteMAD/Mateusz Markowski
Prof. Jakub Lewicki w uzasadnieniu napisał:
“Dworzec zachował nienaruszoną strukturę, w tym poszczególne rozwiązania architektoniczne i wykończeniowe bez znaczących dla wyrazu całości przekształceń. Istotny walor przestrzenny i urbanistyczny zespołu stanowi ekspozycja pawilonu kasowego posadowionego na kładce przerzuconej nad wykopem, widocznego w tej konfiguracji z obydwu sąsiadujących wiaduktów, co tworzy swoisty efekt nadwieszenia charakterystycznej bryły nad torowiskiem. Zabudowania dworca wraz pawilonem prezentują wysokie wartości, wyrażające się w nowatorstwie technologicznym, unikatowej, ekspresyjnej formie pawilonu i rozwiązaniach o wysokich walorach estetycznych.”
Źródło: ochota.um.warszawa.pl, warszawa.fandom.com
Czytaj też: Modernizm | Warszawa | Architektura w Polsce | Kolej | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie
