Osiedle Torwar położone jest Śródmieściu Warszawy, na obszarze Solca. Jego nazwa wywodzi się od wybudowanego w pobliżu w latach 1953–1957 pierwszego krytego lodowiska w Warszawie – Torwaru. Osiedle wzniesiono na terenie, na którym zabudowa została w większości zniszczona podczas walk w czasie powstania warszawskiego we wrześniu 1944 roku. Dodatkowo w sąsiedztwie wybudowano Wisłostradę i Trasę Łazienkowską, co diametralnie zmieniło wygląd tej dotąd kameralnej okolicy. Jednym z najbardziej charakterystycznych budynków wybudowanych w ramach nowego osiedla były tzw. „Iksy”.
Torwar został zbudowany w dwóch etapach. Część zachodnia powstała w latach 1964–1968 według projektu Zofii i Oskara Hansenów, przy współpracy Bohdana Ufnalewskiego (projekt koncepcji) i Jerzego Dowgiałło (konstrukcja). Część wschodnia, składająca się z trzech 16-kondygnacyjnych budynków – „Iksów”, została zaprojektowana przez Jana Zdanowicza, a wzniesiono ją w okresie 1971–1973. Inwestorem osiedla była Międzyzakładowa Spółdzielnia Mieszkaniowa „Energetyka”. Od 1979 r. zarządzała nim Śródmiejska Spółdzielnia Mieszkaniowa, a od 1989 roku − Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa „Torwar”.
„Osiedla Towar i Zagórna z lotu ptaka.” – zdjęcie (skan) pochodzi z tygodnika Stolica nr 18 (1482) 02.05.1976
W miejscu trzech 16-kondygnacyjnych budynków autorstwa Zdanowicza pierwotnie planowano powstanie dwóch wyższych, 24-kondygnacyjnych z kawiarnią na najwyższym piętrze, z której rozciągałby się niepowtarzalny widok na stolicę. Miały one wystawać ponad linię skarpy widzianą z Saskiej Kępy i stanowić przeciwwagę widokową dla Pałacu Kultury i Nauki. Zdecydowano się jednak na niższą wysokość z powodów technicznych. Budynki zaprojektowano w ten sposób, że ich dłuższe boki zostały nieznacznie cofnięte do środka tworząc zarys planów bloków w kształcie litery X – stąd też ich popularna nazwa – „Iksy”.
W budynkach zaprojektowano lokale usługowe w parterze. Ich charakterystycznym elementem są kubiczne formy balkonów, które nadają rytm lekko załamanym elewacjom bloków. Natomiast cofnięcie ścian ostatniej, nakrytej cienkim dachem kondygnacji, nadało budowli lekkości. Zdanowicz powtórzył w ten sposób architekturę zaprojektowanego przez siebie budynku, który powstał dziesięć lat wcześniej przy ulicy Grójeckiej 19/25. „Iksy” zdobyły od momentu swojego powstania wiele pozytywnych recenzji, będąc nazwane m.in. „jednym z piękniejszych fragmentów panoramy południowej Warszawy”.
W sierpniu 2016 roku „Iksy”, znajdujące się przy ul. Górnośląskiej 1, ul. Górnośląskiej 3 i ul. Fabrycznej 2, zostały wpisane do gminnej ewidencji zabytków m.st. Warszawy. W kwietniu 2017 r. znalazł się w niej cały układ urbanistyczny wschodniej części osiedla Torwar.
Źródło: cargocollective.com, sbmtorwar.pl
Czytaj też: Architektura w Polsce | Blok | Ciekawostki | Historia | Modernizm | Warszawa
