Na elbląskim Starym Mieście trudno znaleźć autentyczne przedwojenne zabytki. Zaciekłe walki stoczone zimą 1945 roku obróciły miasto w gruzowisko. Piękną dawniej dzielnicę odbudowano w większości w formie tzw. retrowersji, czyli wzniesiono nowe obiekty zawierające elementy luźno nawiązujące do ówczesnej zabudowy. Rekonstrukcja gotyckiej kamienicy przy ulicy Studziennej 34 to przykład jednej z kilku stosunkowo wiernych oryginałowi odbudów. Dziś przypominają one o bogatej historii Elbląga.
Pierwotny budynek z cegły powstał w tym miejscu około roku 1390. Był to jeden z niewielu gotyckich domów na Starym Mieście, który nie stał zwrócony ścianą szczytową do ulicy, a kalenicą. Był więc tzw. domem poprzecznym (“Querhaus”). W kamienicy przy dawnej Wilhelmstr. 56, który należał jeszcze do byłego klasztoru Dominikanów, w roku 1857 August Terletzki założył zakład budowy organów, który stał się sławny daleko poza Elbingiem i był jednocześnie najstarszym tego typu zakładem w północno-wschodnich Niemczech. Kamienica, pomimo kilkakrotnych przebudów i modernizacji (w tym otynkowania fasady, przemurowania otworów okiennych czy dodania neogotyckich elementów), zachowała gotycki charakter. Wnętrza, z wielką sienią na czele, również przetrwały bez poważniejszych zmian.
Ulica Studzienna 34. Kownatzki Hermann Brückenkopf Elbing, Elbing: Preussenverlag, 1936. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona
Podczas II wojny światowej całe życie gospodarcze i społeczne Elbląga zostało podporządkowane jej potrzebom, lecz miasto pozostało nietknięte aż do schyłku konfliktu. Pierwsze oddziały wojsk radzieckich zbliżyły się do miasta 23 stycznia 1945 roku. W krótkim czasie zostało otoczone z trzech stron. Rozpoczęły się wówczas ciężkie walki. Elbląg został zajęty przez Armię Czerwoną 10 lutego 1945 roku. Zaciekła wymiana ognia obróciła piękne miasto w pył. Zniszczona została zabytkowa zabudowa Starego Miasta, a także Śródmieście. Trudne do określenia były straty ludzkie. Wielu spośród przedwojennych elblążan utonęło w czasie panicznej ucieczki na Zachód przez Zalew Wiślany.
Zdjęcie lotnicze Elbląga w 1944 i 2022 r. Większość widocznej współcześnie zabudowy powstała po wojnie. Źródło: National Collection of Aerial Photography i Google Maps
Bulwar Zygmunta Augusta około 1930 i w 2008 roku. Źródło: Public domain, via Wikimedia Commons i Benhamburg at wikivoyage shared, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Kamienica przy ulicy Studziennej 34 została wypalona, a po wojnie nie doczekała się odbudowy. Jej ruiny, podobnie jak cały kwartał zabudowy, ostatecznie zrównano z ziemią. W 2015 roku prywatny inwestor odbudował część pierzei ulicy Studziennej. Nowa zabudowa musiała spełniać ogólne wymagania gabarytowe, postawione przez konserwatora zabytków. Cenniejsze obiekty w planie zagospodarowania przewidziano do rekonstrukcji, zgodnie ze stanem sprzed zniszczenia. Gotycki dom powrócił jednak na elbląskie Stare Miasto w wersji wyidealizowanej, oczyszczonej z późniejszych naleciałości i zbliżonej do swojej średniowiecznej, pierwotnej formy. Konstrukcję budynku wykonano z żelbetu, z izolacją termiczną. Elewację oraz częściowo ściany wewnątrz wylicowano cegłą na wzór gotyckiej.
Rekonstrukcja gotyckiej kamienicy w Elblągu – budynek ok. 1920 r. i obecnie. Źródło: Deutsche Fotothek i Marek W./fotopolska.eu
Przyziemie kamienicy w okresie, gdy funkcjonował w niej zakład budowy organów. Źródło: Elbinger Nachrichten Uelzen/Münster i Marek W./fotopolska.eu
Budynek stanowi jedną z kilku rekonstrukcji na elbląskiej starówce – obok Hotelu pod Lwem przy ul. Kowalskiej, czy Domu Królewskiego przy Starym Rynku. W planach jest odtworzenie w formach historycznych jeszcze kilkunastu kamienic w obrębie Starego Miasta, na którym przetrwało wojnę i powojenne wyburzenia niewiele obiektów. Budowa nowego centrum, na dawnej siatce ulic i w stylu postmodernistycznej retrowersji, jest szeroko znana na świecie w kręgach związanych z historią architektury.
Źródło: odbudowarekonstrukcjapogania.wordpress.com
Czytaj też: Architektura | Elewacja | Ciekawostki | Architektura w Polsce | whiteMAD na Instagramie
Temat: Rekonstrukcja gotyckiej kamienicy na Starym Mieście w Elblągu
